| Diabetes mellitus typi MODY | |
 Niebieski pierścień – symbol cukrzycy | |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 |
E11 |
|---|---|
Cukrzyca typu MODY (MODY – akronim od ang. Maturity Onset Diabetes of the Young) – grupa rzadkich i uwarunkowanych genetycznie postaci cukrzycy, których objawy pojawiają się u osób w wieku 15-35 lat, a ich przebieg kliniczny jest zbliżony do cukrzycy typu 2. W przeciwieństwie do typu 1, który zawsze wymaga przyjmowania insuliny, chorzy z MODY często mogą przyjmować leki doustne. Stanowią 1–5% wszystkich przypadków cukrzycy.
Rozpoznanie i patogeneza
Chociaż u dzieci i młodzieży zdecydowanie przeważa cukrzyca typu 1 na tle autoimmunologicznym, a także coraz częściej występujące w tej grupie wiekowej przypadki cukrzycy typu 2, to można wyróżnić też odmienne od nich przypadki cukrzycy dziedziczonej monogenowo - w tym cukrzycę typu MODY.
Cukrzycę typu MODY można podejrzewać jeśli:
- występuje w młodym wieku zazwyczaj w drugiej lub trzeciej dekadzie życia
- występuje w rodzinach w kolejnych pokoleniach dziedziczona autosomalnie dominująco
- klinicznie charakteryzuje się stosunkowo łagodnym przebiegiem w porównaniu z cukrzycą typu 1
- u chorego nie występuje otyłość
- występuje hipoinsulinemia (niski poziom insuliny we krwi)
- nie występuje insulinooporność.
Cukrzyca typu MODY dziedziczona jest autosomalnie dominująco i związana jest z mutacjami genów, których ekspresja ma miejsce w komórkach β (beta) trzustki, co powoduje zaburzenia w wydzielaniu przez nie insuliny. Choroba występuje równie często u kobiet jak u mężczyzn. Prawdopodobieństwo odziedziczenia przez potomstwo jeżeli u jednego z rodziców występuje ta mutacja wynosi 50% zarówno u potomków płci męskiej jak i żeńskiej.
Ze względu na rodzaj mutacji wyróżnia się obecnie 11 typów choroby:
| Nazwa | Gen | Inne zaburzenia | Lokalizacja mutacji | Częstość | Początek choroby | Leczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| MODY 1 | odkryty w 1996 roku defekt syntezy HNF4-α (Hepatocyte Nuclear Factor - hepatocytowy czynnik jądrowy) | obniżone stężenie w surowicy: trójglicerydów, apolipoprotein AII i CII i lipoproteiny Lp(a) | gen HNF4A - chromosom 20 | rzadka | dojrzewanie lub wczesna dojrzałość | dla większości - pochodne sulfonylomocznika doustnie; insulina dla niektórych |
| MODY 2 | najlepiej poznana postać, spowodowana mutacją genu dla glukokinazy (chromosom 7), enzymu przekształcającego glukozę w glukozo-6-fosforan. Wskutek mutacji wyższe glikemie są konieczne do pobudzenia prawidłowej sekrecji insuliny. Cechuje ją łagodny przebieg bez tendencji do kwasicy i ketozy. |
upośledzenie wątrobowej syntezy glikogenu, zwiększenie wątrobowej glukoneogenezy i jej upośledzenie jej zahamowania przy hiperglikemii, niska masa urodzeniowa noworodków | gen GCK - chromosom 7 | druga najczęstsza postać MODY, MODY 2 i 3 stanowią 2/3 wszystkich przypadków MODY | możliwa umiarkowana hiperglikemia przy urodzeniu; inaczej - wczesne dzieciństwo | dieta i ćwiczenia; lekarstwa zazwyczaj niepotrzebne; niektórzy nie wymagają leczenia w dzieciństwie |
| MODY 3 | najczęstsza postać MODY, mutacja w genie czynnika transkrypcyjnego dla HNF1-α, cechuje się dużą wrażliwością na leczenie pochodnymi sulfonylomocznika | tubulopatia, duża wrażliwość na działanie pochodnych sulfonylomocznika, wady rozwojowe układu moczowo-płciowego | gen TCF1 (syn. HNF1A) chromosom 12 | najczęstsza postać MODY | dojrzewanie lub wczesna dojrzałość | początkowo - dieta; dalej - pochodne sulfonylomocznika doustnie; insulina dla niektórych |
| MODY 4 | opisana w 1997 r. wyjątkowo rzadko spotykanej mutacja IPF-1 (czynnik promotora insuliny). W przypadku homozygot istnieje ryzyko agenezji trzustki. | agenezja trzustki (homozygoty) | gen IPF1 - chromosom 13 | rzadka | wczesna dojrzałość; również później | pochodne sulfonylomocznika doustnie; insulina dla niektórych |
| MODY 5 | mutacja HNF1-β | agenezja i torbielowatość nerek, inne wady układu moczowo-płciowego | gen TCF2 (syn. HNF1B) - chromosom 17 | rzadka | dojrzewanie lub wczesna dojrzałość | insulina; leczenie przyczynowe niewydolności nerek lub torbieli |
| MODY 6 | opisana w 1999 roku mutacja genu NEUROD1/BETA2, produkt tego genu (czynnik transkrypcyjny Neuro D1) w połączeniu z IPF-1 przyłącza się do promotora genu insuliny | gen NEUROD1/BETA2 - chromosom 2 | rzadka | w czwartej dekadzie życia | insulina | |
| MODY 7 | opisana w 2005 r. heterozygotyczna mutacja KLF11 (Kruppel-Like factor 11) | gen KLF11 - chromosom 2 | rzadka | dojrzewanie lub wczesna dojrzałość | insulina | |
| MODY 8 | odkryty w latach 2003 i 2006 r. zespół dysfunkcji trzustkowej, spowodowany przez delecje z przesunięciem ramki odczytu w dużej liczbie powtórzeń tandemowych genu CEL (Carboxyl-ester lipase gene - gen lipazy karboksyloestrowej) | dysfunkcja trzustki w jej zewnątrzwydzielniczej części, włóknienie i metaplazja śluzowa miąższu trzustki | gen CEL - chromosom 9 | rzadka | dojrzewanie lub wczesna dojrzałość | insulina |
| MODY 9 | specyficzna mutacja genu PAX4, odkryta u 46 mieszkańców Tajlandii w roku 2007 | gen PAX4 - chromosom 7 | rzadka | wczesna dojrzałość; również później | insulina | |
| MODY 10 | mutacja genu insuliny INS, odkryta w roku 2008 | cukrzyca bez otyłości, o łagodnym przebiegu | gen INS - chromosom 11 | rzadka | wczesna dojrzałość; również później | początkowo dieta, później doustne środki hipoglikemizujące i ewentualnie niskie dawki insuliny |
| MODY 11 | odkryte w 2003 roku, a kompletnie rozpoznane genetycznie w 2009 roku przez zespół pod przewodnictwem Polaka, heterozygotyczne mutacje w genie BLK | cukrzyca, nadwaga lub otyłość (BMI ok. 28) | gen BLK - chromosom 8 | rzadka | wczesna dojrzałość; również później | dieta, ewentualnie u niektórych pacjentów insulina |
MODY 1, 3, 5 przebiegają ze znaczną hiperglikemią, zwłaszcza poposiłkową, wymagają leczenia insuliną kilka-kilkanaście lat po rozpoznaniu choroby. Opisano pozatrzustkowe manifestacje choroby związane z mutacjami w hepatocytowych czynnikach jądrowych. Są to np. zaburzenia lipidowe, tubulopatia nerkowa (np. pod postacią obniżenia progu nerkowego dla glukozy), wady rozwojowe nerek i macicy.
Leczenie
Na podstawie danych z analizy dużych grup pacjentów z cukrzycą MODY można stwierdzić, że w 1/3 leczeni są oni dietą, 1/3 pochodnymi sulfonylomocznika, a w 1/3 insuliną. W typie MODY3 ze względu na znaczną wrażliwość na pochodne sulfonylomocznika przez wiele lat można z powodzeniem stosować leczenie tymi lekami.
Zobacz też
Bibliografia
- Maciej T. Małecki, Tomasz Klupa Rzadkie formy cukrzycy u dzieci i młodzieży, Przewodnik Lekarza 3/2006
- Choroby wewnętrzne. Andrzej Szczeklik (red.), Jerzy Alkiewicz, Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005, ISBN 83-7430-031-0, OCLC 830805120.
