Elektroodpady

Odpady elektroniczne

Uszkodzone telefony komórkowe

Elektroodpady – grupa odpadów obejmująca zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Do elektroodpadów zalicza się elektryczne urządzenia gospodarstwa domowego, sprzęt teleinformatyczny, telekomunikacyjny, audiowizualny, oświetleniowy i medyczny, narzędzia elektryczne i elektroniczne, automaty, czujniki, urządzenia pomiarowe itp. Elektroodpady nie mogą być wyrzucane łącznie z innymi odpadami, ponieważ zawierają substancje szkodliwe oraz trujące. Zasady postępowania z elektroodpadami i prowadzenia ich odzysku regulowane są przez przepisy krajowe i unijne.

Grupy i rodzaje elektroodpadów

W załączniku nr 6 do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1622) wyróżnione zostało 10 grup, na które dzielą się wszelkiego rodzaju urządzenia:

1. Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

• Wielkogabarytowe urządzenia chłodzące
• Chłodziarki
• Zamrażarki
• Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do chłodzenia, konserwowania i przechowywania żywności
• Pralki
• Suszarki do ubrań
• Zmywarki
• Urządzenia kuchenne, w tym kuchenki
• Piece elektryczne
• Elektryczne płyty grzejne
• Mikrofalówki
• Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do gotowania i innego typu przetwarzania żywności
• Elektryczne urządzenia grzejne
• Grzejniki elektryczne
• Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do ogrzewania pomieszczeń, łóżek, mebli wypoczynkowych
• Wentylatory elektryczne
• Urządzenia klimatyzacyjne
• Pozostały sprzęt wentylujący, wyciągi wentylacyjne i sprzęt konfekcjonujący

2. Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

• Odkurzacze
• Zamiatacze dywanów
• Pozostałe urządzenia czyszczące
• Urządzenia używane do szycia, dziania, tkania i innego typu przetwarzania wyrobów włókienniczych
• Żelazka i pozostałe urządzenia do prasowania, maglowania i pozostałe urządzenia służące do pielęgnacji ubrań
• Tostery
• Frytkownice
• Rozdrabniacze, młynki do kawy oraz urządzenia do otwierania i zamykania pojemników i opakowań
• Noże elektryczne
• Urządzenia do strzyżenia włosów, suszenia włosów, szczotkowania zębów, golenia, masażu oraz pozostałe urządzenia do pielęgnacji ciała
• Zegary, zegarki oraz urządzenia do celów odmierzania, wskazywania lub rejestrowania czasu
• Wagi
• Pozostałe małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

3. Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny

Scentralizowane przetwarzanie danych:

• Komputery duże
• Stacje robocze
• Jednostki drukujące

Komputery osobiste:

• Komputery osobiste stacjonarne, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura
• Laptopy, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura
• Notebooki
• Drukarki
• Sprzęt kopiujący
• Elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania
• Kalkulatory kieszonkowe
• Pozostały sprzęt do zbierania, przechowywania, przetwarzania, prezentowania lub przekazywania informacji drogą elektroniczną
• Terminale i systemy użytkownika
• Fax-y
• Teleksy
• Telefony
• Automaty telefoniczne
• Telefony bezprzewodowe
• Telefony komórkowe
• Systemy zgłoszeniowe/sekretarki automatyczne
• Pozostałe produkty lub sprzęt służący do transmisji głosu, obrazu lub innych informacji za pomocą technologii telekomunikacyjnej

4. Sprzęt audiowizualny

• Odbiorniki radiowe
• Odbiorniki telewizyjne
• Kamery video
• Sprzęt video
• Sprzęt hi-fi
• Wzmacniacze dźwięku
• Instrumenty muzyczne
• Pozostałe produkty lub urządzenia wykorzystywane do nagrywania lub kopiowania dźwięku lub obrazów, w tym sygnałów, lub wykorzystujące technologie przesyłu dźwięku i obrazu inne niż telekomunikacyjne

5. Sprzęt oświetleniowy

• Oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych, z wyjątkiem opraw oświetleniowych stosowanych w gospodarstwach domowych
• Liniowe lampy fluorescencyjne
• Kompaktowe lampy fluorescencyjne
• Wysokoprężne lampy wyładowcze, w tym ciśnieniowe lampy sodowe oraz lampy metalohalogenkowe
• Niskoprężne lampy sodowe
• Pozostałe urządzenia oświetleniowe służące do celów rozpraszania i kontroli światła, z wyjątkiem żarówek

6. Narzędzia elektryczne i elektroniczne, z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych

• Wiertarki
• Piły
• Maszyny do szycia
• Urządzenia do skręcania, mielenia, piaskowania, przemiału, piłowania, cięcia, nawiercania, robienia otworów, nabijania, składania, gięcia lub podobnych metod przetwarzania drewna, metalu i innych materiałów.
• Narzędzia do nitowania, przybijania lub przyśrubowania lub usuwania nitów, gwoździ, śrub lub podobnych zastosowań
• Narzędzia do spawania, lutowania lub podobnych zastosowań
• Urządzenia do rozpylania, rozprowadzania, rozpraszania lub innego typu nanoszenia cieczy lub substancji gazowych innymi metodami
• Narzędzia do koszenia trawy lub innych prac ogrodniczych
• Pozostałe narzędzia elektryczne i elektroniczne

7. Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy

• Kolejki elektryczne lub tory wyścigowe
• Kieszonkowe konsole do gier video
• Gry video
• Komputerowo sterowane urządzenia do uprawiania sportów rowerowych, nurkowania, biegania, wiosłowania
• Sprzęt sportowy z elektrycznymi lub elektronicznymi częściami składowymi
• Automaty uruchamiane monetą, banknotem (pieniądzem papierowym), żetonem lub innym podobnym artykułem
• Pozostałe zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy

8. Wyroby medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów

• Sprzęt do radioterapii
• Sprzęt do badań kardiologicznych
• Sprzęt do dializoterapii
• Sprzęt do wentylacji płuc
• Urządzenia medyczne wykorzystujące technikę nuklearną
• Sprzęt laboratoryjny do diagnostyki in vitro
• Analizatory
• Zamrażarki laboratoryjne
• Testy płodności
• Pozostałe urządzenia do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia przebiegu choroby, urazów lub niepełnosprawności

9. Przyrządy do nadzoru i kontroli

• Czujniki dymu
• Regulatory ciepła
• Termostaty
• Urządzenia pomiarowe, ważące lub do nastaw-ów, używane w gospodarstwie domowym lub jako sprzęt laboratoryjny
• Pozostałe przyrządy nadzoru i kontroli używane w obiektach i instalacjach przemysłowych (np. w panelach sterowniczych)

10. Automaty do wydawania

• Automaty do wydawania napojów gorących
• Automaty do wydawania butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami
• Automaty do wydawania produktów stałych
• Automaty do wydawania pieniędzy - bankomaty
• Inne wydające wszelkiego rodzaju produkty

Zgodnie z najnowszą Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. od dnia 15 sierpnia 2018 r. nowy podział na 6 grup będzie wyglądał następująco:

1. Sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury

• chłodziarki, zamrażarki,
• sprzęt automatycznie wydający produkty chłodzone
• sprzęt klimatyzacyjny
• sprzęt do osuszania
• pompy ciepła
• grzejniki zawierające olej
• inny sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury stosujący do celów wymiany temperatury płyny inne niż woda.

2. Ekrany, monitory i sprzęt zawierający ekrany o powierzchni większej niż 100 cm

• Ekrany
• odbiorniki telewizyjne
• cyfrowe ramki LCD do zdjęć
• monitory
• laptopy
• notebooki

3. Lampy

• Proste lampy fluorescencyjne,
• kompaktowe lampy fluorescencyjne,
• lampy fluorescencyjne, wysokoprężne lampy wyładowcze – w tym ciśnieniowe lampy sodowe i lampy metalohalogenkowe,
• niskoprężne lampy sodowe
• diody elektroluminescencyjne (LED).

4. Sprzęt wielkogabarytowy

• Pralki
• suszarki do odzieży
• zmywarki
• kuchenki
• piekarniki elektryczne
• elektryczne płyty grzejne
• oprawy oświetleniowe,
• sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu
• sprzęt muzyczny (z wyjątkiem organów piszczałkowych zainstalowanych w kościołach)
• urządzenia używane do dziania i tkania
• komputery wielkogabarytowe – mainframe
• drukarki wielkogabarytowe
• sprzęt kopiujący
• wielkogabarytowe automaty uruchamiane monetą
• wielkogabarytowe wyroby medyczne
• wielkogabarytowe przyrządy do monitorowania i kontroli
• wielkogabarytowe urządzenia automatycznie wydające produkty i pieniądze
• panele fotowoltaiczne.

5. Sprzęt małogabarytowy

• Odkurzacze
• zamiatacze do dywanów
• urządzenia do szycia
• oprawy oświetleniowe
• kuchenki mikrofalowe
• sprzęt wentylujący
• żelazka
• tostery
• noże elektryczne
• czajniki elektryczne
• zegary i zegarki
• golarki elektryczne,
• wagi
• urządzenia do pielęgnacji włosów i ciała
• kalkulatory
• odbiorniki radiowe,
• kamery wideo
• sprzęt wideo
• sprzęt hi-fi
• instrumenty muzyczne,
• sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu
• elektryczne lub elektroniczne zabawki
• sprzęt sportowy
• komputery rowerowe, do nurkowania, biegania, wiosłowania itd.
• czujniki dymu
• regulatory ciepła
• termostaty
• małogabarytowe narzędzia elektryczne i elektroniczne
• małogabarytowe wyroby medyczne,
• małogabarytowe przyrządy do monitorowania i kontroli
• małogabarytowe urządzenia automatycznie wydające produkty
• mały sprzęt ze zintegrowanymi panelami fotowoltaicznymi.

6. Małogabarytowy sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny (żaden z zewnętrznych wymiarów nie przekracza 50 cm)

• Telefony komórkowe
• GPS
• kalkulatory kieszonkowe
• routery
• komputery osobiste
• drukarki
• telefony

Substancje szkodliwe znajdujące się w elektroodpadach

Odpady elektroniczne zawierają liczne substancje szkodliwe oraz trujące, które po wydostaniu się z uszkodzonego sprzętu: lodówki, pralki, komputera, świetlówki czy innego urządzenia elektronicznego łatwo przenikają do gleby, wód gruntowych i powietrza. Może to powodować zanieczyszczenie środowiska naturalnego, stanowiąc tym samym zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt.

• Rtęć zawarta jest w niektórych świetlówkach. Jest to metal bardzo szkodliwy, który po przeniknięciu do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, i koordynacji ruchów, deformuje kości i może być przyczyną zmian nowotworowych.
• Ołów wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego. Ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik.
• Związki bromu stosowane są w komputerach. Po przeniknięciu do środowiska powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne.

• Chrom jest stosowany do powlekania elementów metalowych, aby uchronić je przed korozją. Pierwiastek jest też zawarty w luminoforze lamp kineskopowych. Zatrucie chromem objawia się zaburzeniami układu krążenia oraz układu oddechowego, chorobami skóry oraz alergią.
• Kadm zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Zaburza czynności nerek, funkcje rozrodcze, powoduje chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia powodując deformację szkieletu kostnego.
• Nikiel, gdy przedostanie się do organizmu w dużym stężeniu uszkadza błony śluzowe, obniża poziom magnezu oraz cynku w wątrobie, powoduje zmiany w szpiku kostnym oraz może przyczyniać się do zmian nowotworowych.
• PCB (związki chemiczne) pełnią w urządzeniach funkcje chłodzące, smarujące i izolujące. Po przedostaniu się do organizmu zalega w tkance tłuszczowej powodując m.in. uszkodzenia wątroby, anomalie reprodukcyjne, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne.
• R-12, czyli freon to gaz syntetyczny zawarty w klimatyzatorach i lodówkach, w których pełni funkcję chłodniczą. Jest szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, jednak nadal spotykany jest w urządzeniach starszego typu.
• Azbest używany jest w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne. Jest jednak przyczyną wielu groźnych chorób np. pylicy azbestowej i raka płuc.

Sytuacja prawna w Polsce

Postępowanie z elektroodpadami

Znak przekreślonego kosza

Zgodnie z obowiązującą Ustawą z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1622) nie wolno wyrzucać elektroodpadów do zwykłego śmietnika. Grozi za to kara grzywny do 5 000 złotych. Na sprzętach elektronicznych i elektrycznych umieszczany jest zazwyczaj znak przekreślonego kosza ZSEE, który informuje o zakazie wyrzucania elektroodpadów do zwykłego pojemnika.

Wprowadzający sprzęt tj. sprzedawcy detaliczni i hurtowi sprzedając nowy sprzęt mają obowiązek nieodpłatnie przyjąć od swojego klienta zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (ZSEE), który jest tego samego rodzaju i w takiej samej ilości (stosunek 1:1 tj. zużyta pralka za nową pralkę). Posiadacz zużytego, zepsutego sprzętu może oddać go do specjalnych punktów zbiórki ZSEE działających w ramach gminnych jednostek organizacyjnych prowadzących działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych, lub w punktach legalnie istniejących przedsiębiorstw prywatnych. Od 2006 każda gmina ma obowiązek udostępnić mieszkańcom informację o znajdujących się na jej terenie podmiotach zbierających zużyty sprzęt oraz adresach prowadzonych przez nie punktów zbierania zużytego sprzętu. Legalnie działające zakłady zbiórki i przetwarzania powinny być wpisane w rejestr Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Każdy może w łatwy sposób ograniczyć negatywny wpływ elektroodpadów na środowisko. Wystarczy oddać je bezpłatnie w sklepie (kupując nowy sprzęt tego samego rodzaju) lub specjalnym punkcie zbiórki elektroodpadów. Warto sprawdzić, czy firma której oddajemy zużyty sprzęt działa legalnie – powinna znajdować się w rejestrze Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Prawa i obowiązki użytkownika sprzętu - konsumenta

• Użytkownik sprzętu elektrycznego i elektronicznego przeznaczonego dla gospodarstw domowych ma obowiązek oddawania zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny do przeznaczonych do tego punktów zbiórki ZSEE.
• Zużytego sprzętu nie wolno umieszczać łącznie z innymi odpadami. Za pozostawienie sprzętu w miejscu do tego nieprzeznaczonym grozi kara grzywny do 5000 zł.
• W przypadku zakupu nowego sprzętu, konsument ma prawo oddać bezpłatnie zużyty sprzęt tego samego rodzaju (1:1), ale sprzedawca nie ma obowiązku zapewnić transportu tego sprzętu z mieszkania użytkownika do sklepu.
• Konsument może nieodpłatnie pozostawić sprzęt oddany do naprawy w punkcie serwisowym w przypadku, gdy jego naprawa jest niemożliwa lub nieopłacalna.
• Zarówno sprzedawca jak i prowadzący punkt serwisowy mają prawo odmówić przyjęcia zużytego sprzętu w przypadku, gdy stwarza on zagrożenie dla zdrowia lub życia przyjmujących.
• Informacje o punktach zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych użytkownik może uzyskać: na stronie internetowej urzędu gminy, w siedzibie urzędu gminy - np. w gablotach informacyjnych, w punktach serwisowych oraz w punktach sprzedaży sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych.

Prawa i obowiązki sprzedawców i punktów serwisowych

• Sprzedawcy detaliczni i hurtowi przy zakupie nowego sprzętu są zobowiązani do nieodpłatnego przyjęcia zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, pochodzącego z gospodarstw domowych, w ilości nie większej niż sprzedawany sprzęt tego samego typu (1:1).
• Sprzedawca, hurtownik lub serwisant mają obowiązek przyjęcia ZSEE bezpłatnie, nie mają natomiast obowiązku ponoszenia kosztów transportu zużytego sprzętu.
• Prowadzący punkt serwisowy ma obowiązek do nieodpłatnego przyjęcia sprzętu, jeżeli jego naprawa jest niemożliwa lub nieopłacalna dla jego właściciela.
• Sprzedawcy detaliczni, hurtowi oraz prowadzący punkty serwisowe mogą odmówić przyjęcia zużytego sprzętu w przypadku, gdy stwarza on zagrożenie dla zdrowia lub życia osób przyjmujących zużyty sprzęt.
• Sprzedawcy detaliczni i hurtowi mają obowiązek sprzedaży wyłącznie sprzętu wprowadzonego do obrotu przez Wprowadzającego. Sprzęt ten musi być zarejestrowany w rejestrze Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
• W punkcie sprzedaży oraz w punkcie serwisowym musi być umieszczona informacja o punktach zbierania zużytego sprzętu.
• Sprzedawany sprzęt musi być oznakowany symbolem przekreślonego, kołowego kontenera na odpady, co znaczy, że sprzęt został wprowadzony do obrotu po 13 sierpnia 2005 r.
• Sprzedawany sprzęt musi być opatrzony informacją o zakazie umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami, wyjaśnieniem znaczenia oznakowania (symbol przekreślonego, kołowego kontenera na odpady), informacją o potencjalnych skutkach dla środowiska i zdrowia ludzi wynikających z obecności składników niebezpiecznych w sprzęcie, a także informacją o systemie zbierania zużytego sprzętu oraz o roli gospodarstwa domowego w procesie ponownego użycia i odzysku.
• Sprzedawca detaliczny ma obowiązek nieodpłatnego przekazania przyjętego zużytego sprzętu hurtownikowi lub prowadzącemu zakład przetwarzania lub organizacji odzysku.

Detaliści i hurtownicy są zobowiązani do sporządzania sprawozdań do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (w terminie do dnia 31 lipca za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i do dnia 15 marca za okres 1 lipca do 31 grudnia każdego roku). Sprawozdania mają informować o masie zebranego i przekazanego do zakładu przetwarzania zużytego sprzętu.

Prawa i obowiązki organizacji odzysku

Organizacje odzysku zostały powołane po to, aby w imieniu Wprowadzających - Producentów i Importerów spełniać ich obowiązki wynikające z ustawy, czyli:

• Organizować sprawny i efektywny w kosztach system zbierania zużytego sprzętu, organizować punkty zbiórki ZSEE, odbierać ZSEE z punktów zbierania, organizować przetwarzanie, odzysk, recykling i unieszkodliwianie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
• Składać do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wymagane prawem sprawozdania i rozliczenia.
• Prowadzić publiczne kampanie edukacyjne popularyzujące ideę selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.

Akty prawne - ustawy

• Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1622)
• Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. nr 152, poz. 897, ze zm.)
• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2005 r. nr 180, poz. 1495) (uchylona)
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 628) (uchylona)

Akty prawne - dyrektywy

• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) (Dz.U. L 2012.197.38)
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/108/WE z dnia 8 grudnia 2003 r. zmieniająca dyrektywę 2002/96/WE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) (Dz.U. L 345 z 31 grudnia 2003, P. 106)
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/96/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) (Dz.U. L 37 z 13.2.2003, P. 24—39 / PL.ES Rozdział 15 Tom 07 P. 359 - 374)

Linki zewnętrzne

• Recykling.pl - Recykling w Polsce