Hormonalna terapia zastępcza dla osób transpłciowych – forma terapii hormonalnej, w której hormony płciowe są podawane osobom transpłciowym w celu dostosowania ich drugorzędnych cech płciowych do ich tożsamości płciowej. Ta forma terapii hormonalnej posiada dwa typy, gdzie pacjentowi podawany jest jeden z dwóch, w zależności od tego, czy celem jest feminizacja, czy maskulinizacja:
- Feminizująca terapia hormonalna (HTZ M/K) - dla kobiet transpłciowych; składa się z estrogenów i antyandrogenów
- Maskulinizująca terapia hormonalna (HTZ K/M) - dla mężczyzn transpłciowych; składa się z androgenów
Niektóre osoby interpłciowe mogą również przechodzić terapię hormonalną, aby potwierdzić płeć, do której zostały przypisane przy urodzeniu, lub w celu dostosowania ich płci do tożsamości płciowej. Osoby niebinarne mogą również przechodzić terapię hormonalną w celu osiągnięcia pożądanej równowagi hormonów płciowych lub uznawania ich za płeć przeciwną tej nadanej przy urodzeniu.
Możliwości leczenia
Wytyczne
World Professional Association for Transgender Health (WPATH) i The Endocrine Society sformułowały wytyczne, które stworzyły podstawę dla pracowników służby zdrowia do opieki nad pacjentami transpłciowymi. W Polsce zwykle to lekarz prowadzący (najczęściej seksuolog) na pewnym etapie tranzycji podejmuje decyzję o włączeniu hormonów i przepisuje pierwszą receptę. Endokrynolog nie ma podstaw, aby samemu podjąć decyzję o rozpoczęciu hormonoterapii osoby transpłciowej, ale może to zrobić otrzymawszy zalecenie seksuologa czy psychologa, albo przejmując leczenie pacjenta, który już przyjmuje hormony w celu tranzycji. Każda osoba będąca w trakcie hormonalnej terapii zastępczej powinna być pod opieką endokrynologa specjalizującego się w pracy z osobami transpłciowymi, najlepiej od samego początku.
Feminizująca terapia hormonalna
Feminizująca terapia hormonalna zwykle obejmuje leki hamujące produkcję testosteronu i wywołujące feminizację. Rodzaje leków obejmują estrogeny, antyandrogeny (blokery testosteronu) i progestogeny. Najczęściej estrogen łączy się z antyandrogenem w celu hamowania produkcji i działania testosteronu. Pozwala to na demaskulinizację oraz promowanie feminizacji. HTZ powoduje zmniejszenie objętości jąder i powiększenie piersi, które bywa uważane za niesatysfakcjonujące. Zmienia się owłosienie i miejsca odkładania tkanki tłuszczowej. Hormonoterapia nie powoduje u osób M/K znacznej zmiany w zakresie owłosienia twarzy, które nie zanika od przyjmowania hormonów. Erekcje zdarzają się rzadziej, są gorszej jakości. Leczenie takie niesie za sobą istotne zagrożenia. Rosną masa ciała i ciśnienie tętnicze. Zwiększa się ryzyko powikłań zakrzepowych i cukrzycy, kamicy żółciowej i chorób wątroby, raka sutka i guza prolaktynowego przysadki. Spada lub zanika płodność. W Polsce estrogeny przyjmuje się głównie jako estradiol w tabletkach, żelu i plastrach. Istnieje też możliwość przepisania estradiolu do zastrzyków i realizacji takich polskich recept poprzez zamówienie leku z Czech lub Słowacji.
Maskulinizująca terapia hormonalna
Maskulinizująca terapia hormonalna zwykle obejmuje testosteron, który powoduje maskulinizację i hamuje produkcję estrogenu. Opcje leczenia obejmują implanty doustne, pozajelitowe, podskórne i przezskórne (plastry, żele). Dawkowanie zależy od sytuacji pacjenta i jest omawiane z lekarzem. Najczęściej przepisywanymi metodami w Polsce są zastrzyk podskórny, zastrzyk domięśniowy i testosteron w żelu. Tak podawane leki są dawkowane co tydzień lub co dwa tygodnie (zastrzyki), lub codziennie (żel) w zależności od indywidualnego pacjenta. Pod wpływem testosteronu pacjent przestaje miesiączkować. Piersi tracą częściowo objętość, rozwija się natomiast łechtaczka, podobnie mięśnie. Głos staje się niższy. Owłosienie i rozlokowanie tkanki tłuszczowej zmieniają się w kierunku męskich. Również i w tym przypadku hormonoterapia niesie za sobą pewne zagrożenia. Pojawiają się zaburzenia metaboliczne, jak wzrost stężenia cholesterolu i glukozy w osoczu. Co się z tym wiąże, rośnie ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Ponadto mogą pojawić się choroby wątroby i trądzik. Również w tym przypadku spada lub zanika płodność.
Bezpieczeństwo
W literaturze medycznej wykazano, że terapia hormonalna dla osób transpłciowych jest ogólnie bezpieczna, gdy jest nadzorowana przez wykwalifikowanego lekarza. Leczenie hormonalne wiąże się z ryzykiem, które jest stale monitorowane podczas badań przesiewowych i testów laboratoryjnych, takich jak morfologia krwi (hemoglobina), czynność nerek i wątroby, poziom cukru we krwi, potas i cholesterol. Przyjmowanie większej ilości leków niż zalecono może prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak zwiększone ryzyko raka, zawału serca z powodu zagęszczenia krwi, zakrzepów krwi i podwyższonego poziomu cholesterolu.
Uwzględnienie płodności
Terapia hormonalna dla osób transpłciowych może ograniczać potencjalną płodność. Jeśli osoba transpłciowa zdecyduje się na operacje korekty płci, wiąże się to z permanentną bezpłodnością. Przed rozpoczęciem jakiegokolwiek leczenia hormonalnego pacjent może rozważyć kwestie płodności i zachowania gamet. Opcje obejmują kriokonserwację nasienia, kriokonserwację oocytów i kriokonserwację tkanki jajnika.
Badanie zaprezentowane na ENDO 2019 (konferencji The Endocrine Society) pokazuje, że nawet po roku leczenia testosteronem transmężczyzni mogą zachować swoją potencjalną płodność i działanie jajników.
Kwalifikacja do leczenia
Kwalifikowalność określa się za pomocą głównych narzędzi diagnostycznych, takich jak ICD-10 lub (w USA) Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych (DSM). Zaburzenia psychiczne mogą towarzyszyć lub prezentować się podobnie do niezgodności płci i dysforii płciowej. Z tego powodu, oprócz badań przesiewowych pod kątem zaburzeń psychicznych, pacjenci są oceniani przy użyciu kryteriów DSM-5 lub ICD-10. Towarzystwo Endokrynologiczne wymaga, aby lekarze diagnozujący dysforię płciową i niezgodność płci byli przeszkoleni w zakresie zaburzeń psychiatrycznych z kompetencjami w ICD-10 i DSM-5. Lekarz powinien również uzyskać dokładną ocenę stanu zdrowia psychicznego pacjenta i zidentyfikować potencjalne czynniki psychospołeczne, które mogą mieć wpływ na terapię.
ICD-10
System ICD-10 wymaga od pacjentów zdiagnozowania transseksualizmu lub dysforii płciowej w dzieciństwie. Kryteria transseksualizmu obejmują:
- Pragnienie życia i bycia akceptowanym jako osoba płci przeciwnej, któremu zwykle towarzyszy poczucie dyskomfortu związane z płcią anatomiczną lub jej nieodpowiedniość
- Chęć poddania się operacji i leczeniu hormonalnemu, aby organizm był jak najbardziej zgodny z preferowaną płcią
Nie można zdiagnozować transseksualizmu u pacjenta, jeśli uważa się, że ich objawy są wynikiem innego zaburzenia psychicznego lub nieprawidłowości chromosomowej lub genetycznej.
Aby u dziecka została zdiagnozowana dysforia płciowa w dzieciństwie zgodnie z kryteriami ICD-10, musi ono być przed okresem dojrzewania oraz odczuwać intensywny i uporczywy niepokój związany z byciem płci przeciwnej. Cierpienie musi trwać co najmniej sześć miesięcy. Dziecko musi:
- Zajmować się stereotypowymi zachowaniami płci przeciwnej, takimi jak przebieranie się w ubiór płci przeciwnej lub intensywne pragnienie przyłączenia się do gier i rozrywek płci przeciwnej - i odrzucać gry i zabawy stereotypowo kojarzone z płcią nadaną przy urodzeniu
- Uporczywie zaprzeczać swojej anatomii. Może się to przejawiać poprzez przekonanie, że dziecko dorośnie do płci przeciwnej, że jego genitalia są obrzydliwe lub znikną, albo że lepiej byłoby ich nie mieć.
Dostępność
Niektóre osoby transpłciowe decydują się na samodzielne podawanie hormonalnych leków zastępczych, często z powodu zbyt małego doświadczenia lekarzy w tej dziedzinie lub braku lekarza. Inni przyjmują samodzielnie, ponieważ ich lekarz nie przepisze hormonów bez listu od psychoterapeuty stwierdzającego, że pacjent spełnia kryteria diagnostyczne i podejmuje świadomą decyzję o zmianie. Wielu terapeutów potrzebuje co najmniej trzech miesięcy ciągłej psychoterapii i/lub doświadczenia życiowego, zanim napiszą taki list. Ponieważ wiele osób musi płacić za ocenę i opiekę z własnej kieszeni, koszty mogą być wygórowane.
Linki zewnętrzne
- Portal o tranzycji płciowej i jej etapach medycznych i legalnych w Polsce
- Strona z materiałami i polskimi tłumaczeniami publikacji na temat hormonoterapii feminizującej
- Overview of masculinizing hormone therapy (ang.), Uniwersytet Kalifornijski w San Francisco
- Overview of feminizing hormone therapy (ang.), Uniwersytet Kalifornijski w San Francisco
