Idiosynkrazja

Idiosynkrazja (gr. ιδιοσυνκρασία, idiosinkrasia, idios „jego własny” i syn-krasis „mieszanina”) – oznacza kilka różnych pojęć. Może to być swoistość, indywidualna właściwość osoby bądź zjawiska, choć to znaczenie, prawdopodobnie wzięte z języka angielskiego, nie istnieje w słownikach języka polskiego. Bardziej pejoratywnie nazywana ekscentryzmem lub osobliwością. Mianem idiosynkrazji określa się także wstręt, antypatię do kogoś. Określenie to może się również odnosić do symboli. Symbol idiosynkratyczny dla różnych osób może mieć zupełnie różne znaczenie. Np. ostrze dla jednego może symbolizować wojnę, ale dla kogoś innego – chirurgię. Zgodnie z tą samą zasadą lingwiści utrzymują, że słowa nie są tylko symbolami arbitralnymi, ale także bardzo idiosynkratycznymi.

Medycyna

Idiosynkrazja mówi o osobniczo zmiennej reakcji na działanie różnych czynników chemicznych, fizycznych i mechanicznych. Odczyn idiosynkratyczny (anafilaktoidalny) występuje np. w reakcji na środki cieniujące stosowane w badaniach obrazowych jako nagła reakcja organizmu, która nie zależy od dawki preparatu. Najczęściej jest to reakcja skórna, jak pokrzywka i świąd. Może jednak wystąpić skurcz oskrzeli, obrzęk krtani lub wstrząs (anafilaktoidalny). Częstość występowania jest większa u osób uczulonych na inne preparaty farmakologiczne.

Choroba

Idiosynkrazja określała sposób w jaki lekarze rozumieli choroby w XIX wieku. Każdą chorobę widzieli jako jedyny w swoim rodzaju stan związany z każdym pacjentem. To pojmowanie zaczęło się zmieniać w latach 70. XIX wieku, kiedy to odkrycia europejskich badaczy umożliwiły nastanie „medycyny naukowej”, prekursora medycyny opartej na dowodach, która jest dzisiejszym standardem praktyki.

Farmakologia

We współczesnej medycynie terminem idiosynkrazji określa się stan zwiększonej odczynowości organizmu na określony związek chemiczny. Ta odmienna ilościowo reakcja na lek, związana z osobniczą wrażliwością, wynika z nieprawidłowości przemian biochemicznych leku w organizmie. Stan ten, uwarunkowany genetycznie lub nabyty, różni się zasadniczo od objawów uczuleniowych, przy których dochodzi do reakcji antygen-przeciwciało.

U innych osób reakcja byłaby inna lub by nie wystąpiła.

Najczęściej jest powodowana przez enzymopatię, odziedziczoną lub nabytą, przez co wywołująca ją substancja nie może zostać poprawnie metabolizowana i powoduje liczne objawy przez kumulowanie lub zablokowanie metabolizmu innych (często toksycznych) substancji. Reakcja idiosynkratyczna wywołująca objawy podobne do alergii jest nazywana reakcją pseudoanafilaktyczną.

Przykładami występowania idiosynkrazji są:

• reakcja anafilaktoidalna po podaniu kontrastu rentgenowskiego,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi i wystąpienie skurczu oskrzeli spowodowany iniekcją tubokuraryny,
• astma aspirynowa („idiosynkrazja aspirynowa”) po zażyciu leków przeciwbólowych hamujących syntezę prostaglandyn.

Psychiatria

W psychiatrii ten termin oznacza specyficzny i jedyny w swoim rodzaju stan umysłowy pacjenta, często zastępowany neologizmami.

Psychologia

W psychoanalizie i behawioryzmie idiosynkrazja jest używana jako określenie indywidualnego sposobu spostrzegania, doświadczania i reagowania na zwyczajną sytuację przez jednostkę (danie z mięsa może wywołać nostalgiczne wspomnienia u jednej osoby, a u drugiej niesmak). Te reakcje nazywane są idiosynkratycznymi.

Ekonomia

Ryzyko idiosynkratyczne jest to ryzyko zmian cen, które dotyczy tylko szczególnych okoliczności związanych z niektórymi papierami wartościowymi. Idiosynkratyczne ryzyko więc nie jest związane z ryzykiem na całym rynku. Jest ono specyficzne dla danej firmy i może być wyeliminowane dywersyfikacją zgodnie z teorią portfolio.

W ekonometrii błąd idiosynkratyczny oznacza błąd panelowych danych, które cały czas zmieniają się w czasie i dla opisywanych jednostek, firm, miast etc.