 Józef Dietl (lata 60. XIX w.) | |
| Data i miejsce urodzenia |
24 stycznia 1804 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 stycznia 1878 |
| Prezydent Krakowa | |
| Okres |
od 13 września 1866 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Józef Konrad Dietl (ur. 24 stycznia 1804 w Podbużu, zm. 18 stycznia 1878 w Krakowie) – polsko-austriacki lekarz, polityk, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezydent Krakowa w latach 1866–1874.
Życiorys
Był jednym z 7 synów Franciszka Dietla, urzędnika austriackiego i szlachcianki Anny z Kulczyckich. Nauki pobierał najpierw w Samborze, do gimnazjum uczęszczał w Tarnowie, a następnie w Nowym Sączu. Studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim, następnie medycynę w Wiedniu, gdzie uzyskał doktorat medycyny i rozpoczął praktykę lekarską.
W 1851 objął stanowisko profesora i kierownika Katedry Medycyny Wewnętrznej i Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie z trudem posługiwał się językiem polskim. Tę funkcję pełnił do roku 1865. W roku akademickim 1861–1862 był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został wybrany na kolejny rok, 1862/63, ale władze odmówiły zatwierdzenia go na tym stanowisku pod pretekstem, że naruszyłoby to zwyczaj, że co roku rektorem była osoba z innego wydziału. 14 czerwca 1865 cesarz Franciszek Józef I podpisał dekret usuwający profesora z katedry, kliniki i przenoszący go na emeryturę bez podania przyczyny. Józef Dietl przyczynił się do wprowadzenia języka polskiego w szkołach średnich publicznych i ludowych w Galicji. Jego postulaty zawarte były w publikacji Stanowisko szkoły. Rada szkolna krajowa. Język wykładowy przyczyniły się do utworzenia Rady Szkolnej Krajowej, przeprowadzenia reform szkół krajowych, wprowadzenia języka wykładowego polskiego i ukraińskiego zamiast niemieckiego. Sejm galicyjski uchwalił ustawę, którą cesarz Franciszek Józef zatwierdził 22 i 25 czerwca 1867 r. Ustawa pozwoliła na wprowadzenie w szkołach ludowych i średnich prawa wyboru języka wykładowego według narodowości miejscowej ludności, o języku wykładowym polskim lub ukraińskim decydowała instytucja, która szkołę utrzymywała wspólnie z Radą Szkolną Krajową.
Walczył z kołtunem (w tamtych czasach uważanym za chorobę). Postulował, aby osoby mające różne dolegliwości były leczone w oddzielnych pomieszczeniach (w tamtych czasach chorzy z różnymi chorobami przebywali w tych samych salach, zarażając się nawzajem). Stworzył nową dziedzinę medycyny, balneologię. Za jego sprawą 9 marca 1858 roku zainaugurowana została działalność Komisji Balneologicznej przy Krakowskim Towarzystwie Naukowym. Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1861–1878).
W latach 1866–1874 pełnił funkcję prezydenta Krakowa. 13 września 1866 Rada Miasta Krakowa stosunkiem 51 głosów za kandydaturą profesora przeciw 5 wybrała Józefa Dietla na prezydenta miasta. Zaprzysiężono go w środę 31 października 1866 roku. Po trzech tygodniach od zaprzysiężenia cesarz przyznał Dietlowi Złoty Krzyż Zasługi z Koroną. Z funkcji zrezygnował w 1874 roku.
Jako prezydent doprowadził między innymi do:
- podwojenia miejskich dochodów bez nakładania na miasto nowych ciężarów,
- oczyszczenia koryta Starej Wisły,
- uporządkowania Plant I murów wokół Starego Miasta,
- przygotowania planu odbudowy i konserwacji Sukiennic,
- rozwinięcia sieci wodociągów,
- utworzenia miejskiej straży ogniowej,
- przejęcia w zarząd szkół w mieście,
- powstania Szkoły Sztuk Pięknych.
Jest uważany za jednego z najlepszych prezydentów w historii Krakowa. Dietl utworzył Fundusz im. Józefa Dietla wspierający początkujących rzemieślników, którym udzielano pożyczki w 26 dwutygodniowych ratach z oprocentowaniem 3%. Do jego zasług należy rozpropagowanie fizykoterapii, leczenia higieniczno-dietetycznego i balneologii. Dietl pierwszy sklasyfikował polskie wody lecznicze. Dzięki niemu stały się modne polskie sanatoria, m.in.: Krynica, Rabka, Iwonicz, Szczawnica i Żegiestów. Wydał książkę O reformie szkół krajowych.
Życie prywatne
Ożenił się w 1846 roku z młodszą od niego o dziewiętnaście lat Austriaczką pochodzącą z Wiednia, Heleną Zieterbarth (zm. 1885), która jednak z powodu fatalnego samopoczucia w Krakowie, postanowiła opuścić miasto i męża. Profesor zmarł bezpotomnie, a posiadany majątek zapisał bratankowi, Leopoldowi Dietlowi, prosząc go o zabezpieczenie legatu również dla żony, Heleny. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (pas 25-wsch.2).
Nagrody i odznaczenia
Został wyróżniony wieloma odznaczeniami i honorami, m.in.:
- 1861: Honorowy Obywatel miasta Krakowa,
- 1866: Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej z Koroną,
- 1867: Honorowy Obywatel Nowego Sącza,
- 1869: Order Korony Żelaznej III klasy od cesarza Franciszka Józefa I,
- 1869: Krzyż Komandorski Orderu św. Grzegorza od papieża Piusa IX.
Upamiętnienie
W latach 1860–1878 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Oprócz wielu pełnionych funkcji oraz aktywności społecznych Józef Dietl był również Przewodniczącym pierwszej c. k. Rady szkolnej okręgowej miejskiej w Krakowie, ustanowionej w 1871 roku.
W Polsce jest kilka pomników Józefa Dietla, między innymi na pl. Wszystkich Świętych w Krakowie, odsłonięty 8 października 1938, wykonany przez Xawerego Dunikowskiego. W Szczawnicy na placu noszącym jego imię jest upamiętniający go obelisk z łacińską inskrypcją, ufundowany przez założyciela szczawnickiego uzdrowiska Józefa Stafana Szalaya. W Krynicy postawiono pomnik w Parku Dukieta w 1900 roku według projektu Mieczysława Zawiejskiego, jego imię nosi też jedna z głównych ulic – Bulwary Dietla. W Iwoniczu-Zdroju w 1978 wzniesiono monument z popiersiem.
Jego imię nosi jedna z głównych ulic Krakowa, tzw. Planty Dietlowskie, szkoła podstawowa, gimnazjum (nr 39, na os. Oświecenia), szpital (przy ul. Skarbowej), a także sala konferencyjna (nr 112) w Urzędzie Miasta Krakowa. Działa także Małopolska Wyższa Szkoła im. Józefa Dietla
W 1928 roku ukazał się tom wspomnieniowy Józef Dietl, pierwszy prezydent miasta Krakowa, znakomity lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, patrjota polski: w 50-tą rocznicę śmierci.
Postać prezydenta przypomina samorządowa Nagroda im. Józefa Dietla, przyznawana corocznie od 2008 za wybitne osiągnięcia i pracę na rzecz społeczności lokalnej. Jej laureatami byli między innymi Krzysztof Pawłowski, Anna Dymna, ks. Andrzej Augustyński, prof. Franciszek Ziejka i Jolanta Stokłosa.
W roku 1957 wydano serię znaczków pocztowych „Medycyna polska”, w której znaczek o nominale 1,35 zł przedstawia Józefa Dietla.
Kraków, pl. Wszystkich Świętych.
Pomnik Józefa Dietla dłuta Xawerego Dunikowskiego.
Krynica-Zdrój
Pomnik Józefa Dietla.
Iwonicz-Zdrój
Pomnik Józefa Dietla.
Kraków, Sukiennice.
Maszkaron-karykatura Józefa Dietla. Według projektu Jana Matejki, wykonał Walery Gadomski.
Szpital im. Józefa Dietla
w Krynicy-Zdroju.
Bibliografia
- Józef Dietl, pierwszy prezydent miasta Krakowa, znakomity lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, patrjota polski. W 50-tą rocznicę śmierci. Kraków: Gmina miasta Krakowa, 1928.
- Józef Dietl. Rektor i prezydent, [w:] Stanisław Dziedzic, Portrety niepospolitych, Kraków: Petrus, 2013, s. 282–306, ISBN 978-83-7730-019-3.
Linki zewnętrzne
- Lokalizacja grobu Dietlów w OpenStreetMap
- Jerzy Dietl: Józef Dietl (1804–1878) Ze wspomnień rodzinnych. Almanach Muszyny. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
- Ryszard W. Gryglewski: Notatki z kliniki lekarskiej prof. Józefa Dietla. wple. [dostęp 2018-05-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-26)]. (pol.).
- Publikacje Józefa Dietla w bibliotece Polona
- Portret prezydenta – film dokumentalny w serwisie YouTube
