Karol II Habsburg

Karol II

Z Bożej łaski król Kastylii, Leónu, Aragonii, Sycylii, Neapolu, Jerozolimy, Nawarry, Grenady, Toledo, Walencji, Galicji, Majorki, Sewilli, Sardynii, Kordoby, Korsyki, Murcji, Jaén, Algeciras, Gibraltaru, Wysp Kanaryjskich, Indii oraz innych wysp i ziem na zachodnim brzegu Atlantyku, hrabia Barcelony, pan Biskajów i Moliny, książę Aten i Neopatrii, hrabia Roussillon i Cerdagne, markiz Oristano i Goceano, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Brabancji i Mediolanu, hrabia Habsburga, Flandrii, Tyrolu etc.
Król Hiszpanii
Okres	od 17 września 1665 do 1 listopada 1700
Poprzednik	Filip IV Habsburg
Następca	Filip V Burbon
Dane biograficzne
Dynastia	Habsburgowie
Data i miejsce urodzenia	6 listopada 1661 Madryt
Data i miejsce śmierci	1 listopada 1700 Madryt
Ojciec	Filip IV Habsburg
Matka	Marianna Habsburg
Żona	Maria Ludwika Orleańska Maria Anna von Pfalz-Neuburg
Odznaczenia

Młody Karol

Karol II (ur. 6 listopada 1661, zm. 1 listopada 1700) – król Hiszpanii w latach 1665–1700, syn Filipa IV i jego drugiej żony (i siostrzenicy) Marianny Habsburg, córki cesarza Ferdynanda III Habsburga. Na jego cześć nazwano, założone w 1666 w Belgii, miasto Charleroi oraz archipelag Karoliny w zachodniej części Oceanu Spokojnego (w 1686).

Ofiara kazirodztwa

Karol urodził się w Eskurialu. Jego narodziny wywołały wielką radość w Hiszpanii. Długo oczekiwane narodziny męskiego następcy tronu dawały nadzieję na przetrwanie dynastii Habsburgów i odsuwało widmo walki o sukcesję. Rychło jednak okazało się, że były to płonne nadzieje. W osobie Karola w pełni uzewnętrzniły się skutki wielopokoleniowego kazirodztwa w rodzie Habsburgów. Dość powiedzieć, że w 14 liniach był potomkiem Joanny Szalonej:

Jako praprawnuk Karola V, pierwszego syna Joanny Szalonej:

• poprzez Filipa II, Filipa III i Filipa IV

Jako prapraprawnuk Karola V:

• poprzez Marię Hiszpańską, Annę Habsburg i Filipa III
• poprzez Filipa II, Filipa III, Marię Annę Habsburg i Mariannę Habsburg

Jako praprapraprawnuk Karola V:

• poprzez Marię Hiszpańską, Annę Habsburg, Filipa III, Marię Annę Habsburg i Mariannę Habsburg

Jako praprawnuk Ferdynanda I, drugiego syna Joanny Szalonej:

• poprzez Karola Styryjskiego, Małgorzatę Habsburg i Filipa IV

Jako prapraprawnuk Ferdynanda I:

• poprzez Annę Habsburg, Marię Annę Bawarską, Małgorzatę i Filipa IV
• poprzez Maksymiliana II, Annę Habsburg, Filipa III i Filipa IV
• poprzez Karola Styryjskiego, Ferdynanda II, Ferdynanda III i Mariannę Habsburg
• poprzez Karola Styryjskiego, Małgorzatę, Marię Annę Habsburg i Mariannę Habsburg

Jako praprapraprawnuk Ferdynanda I:

• poprzez Annę Habsburg, Marię Annę Bawarską, Ferdynanda II, Ferdynanda III i Mariannę Habsburg
• poprzez Annę Habsburg, Wilhelma Pobożnego, Marię Annę Bawarską, Ferdynanda III i Mariannę Habsburg
• poprzez Annę Habsburg, Marię Annę Bawarską, Małgorzatę, Marię Annę Habsburg i Mariannę Habsburg
• poprzez Maksymiliana II, Annę Habsburg, Filipa III, Marię Annę Habsburg i Mariannę Habsburg

Jako praprapraprawnuk Izabeli Habsburg, córki Joanny Szalonej:

• poprzez Krystynę, Renatę, Marię Annę Bawarską, Ferdynanda III i Mariannę Habsburg

Karol był upośledzony umysłowo i zdeformowany fizycznie. Charakterystyczna habsburska warga przybrała u niego niespotykane rozmiary. Miał tak powiększoną żuchwę i obwisłą dolną wargę, że nie był w stanie żuć potraw ani wyraźnie mówić. Schorzenie powodowało również, że miał półotwarte usta i cały czas się ślinił. Współcześni naukowcy sugerują, iż hiszpański władca mógł cierpieć na akromegalię, chorobę spowodowaną przez nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu. Król stracił zęby i wyłysiał przed 35 rokiem życia. Dwa lata przed śmiercią ogłuchł.

W hiszpańskiej historiografii Karol zyskał przydomek El Hechizado, czyli „Zaklęty”. Według ludowych wyobrażeń, którym sam król dawał wiarę, jego upośledzenie było spowodowane rzuconymi nań czarami. Aby uzdrowić króla, uciekano się nawet do egzorcyzmów, które w Eskurialu odprawiali niemieccy kapucyni. Karol zdawał sobie doskonale sprawę ze swego upośledzenia, był nieszczęśliwy. Jako nastolatek miał powiedzieć: Wielu ludzi mówi mi, że zostałem zaczarowany i ja w to wierzę, bo takie są to rzeczy, których doświadczam i z których powodu cierpię.

Spadek znaczenia Hiszpanii

Panowanie jego ojca, króla Filipa IV, było dla Hiszpanii czasem klęsk. Potęga polityczna i militarna Hiszpanii odeszła do historii. Kraj z podmiotu polityki europejskiej stawał się jej przedmiotem. W kraju nawiedzanym kryzysami ekonomicznymi, głodem i epidemiami bez przerwy dochodziło do buntów w poszczególnych prowincjach. Bunt w Portugalii w 1640 przyczynił się do oderwania tego kraju od Hiszpanii, bunt w Katalonii w latach 1640–1652 o mało co nie zakończył się podobnie. Kiedy Filip umierał w 1665, miał nadzieję, że panowanie jego syna będzie pomyślniejsze dla Hiszpanii.

W imieniu czteroletniego króla władzę objęła Rada Regencyjna. Na jej czele stała królowa Marianna i książę Castrillo, ale wielkie wpływy w Radzie miał niemiecki jezuita, ojciec Johann Eberhard Nidhard. Wpływy jezuity nie podobały się Don Juanowi de Austria, nieślubnemu synowi Filipa IV. Zorganizował on spisek, mający na celu porwanie Nidharda. W 1668 spisek został wykryty i Austria musiał uciekać do Katalonii, gdzie cieszył się sporą sympatią za swoje postępowanie jako wicekróla Katalonii po stłumieniu buntu w 1652.

Maria Anna Neuburska

Austria uzyskał wsparcie w Katalonii. W 1669 powrócił do Madrytu. Ojciec Nithard musiał uciekać. Austria został jednak wkrótce usunięty z dworu i musiał zadowolić się funkcją wicekróla Aragonii. W 1675 Karol osiągnął pełnoletniość i przy pomocy przyrodniego brata podjął próbę zrzucenia kurateli matki. Królowa jednak zdecydowanie się temu sprzeciwiła i Austria powrócił do Saragossy. W 1677 pojawiła się opozycja przeciwko faworytowi królowej, Fernando de Valenzueli. Rada Kastylii i Rada Stanu domagała się jego aresztowania. Na wieść o tym Austria zebrał w Aragonii 15 000 wojska i zdobył Madryt. De Velanzuela uciekł, a Austria aż do swojej śmierci (w 1679) sprawował rządy nad krajem.

Te pierwsze lata rządów Karola były niepomyślne dla Hiszpanii. W 1667 król Francji Ludwik XIV Burbon (mąż siostry przyrodniej Karola, Marii Teresy) wystąpił z pretensjami do hiszpańskich Niderlandów rozpoczynając wojnę dewolucyjną. 24 maja armia francuska pod wodzą Turenne’a wkroczyła do Niderlandów, zdobywając liczne hiszpańskie fortece. Inna armia pod wodzą Wielkiego Kondeusza zajęła tereny Hrabstwa Burgundii (Franche-Comté). Po stronie Hiszpanii stanęły jednak Anglia, Szwecja i Republika Zjednoczonych Prowincji. 2 maja 1668 podpisano więc traktat w Akwizgranie, który oddawał Francji pewne ziemie na pograniczu niderlandzkim.

W 1668 zakończyła się też wojna z Portugalią. Traktat lizboński oddawał Portugalii wszystkie jej dawne kolonie. Hiszpania zyskała tylko enklawę w północnej Afryce, port Ceuta. W 1673 Hiszpania przystąpiła do III wojny angielsko-holenderskiej po stronie Republiki Zjednoczonych Prowincji. Wojna zakończyła się niepomyślnie dla Hiszpanii. Traktatem w Nijmegen z 1678 Hiszpania traciła na rzecz Francji Franche-Comté.

Porażkom na arenie międzynarodowej towarzyszyły problemy wewnętrzne. W roku 1677 i 1678 panowała klęska głodu, a w latach 1683–1685 Hiszpania doświadczyła ostatniej wielkiej epidemii dżumy. Kraj nawiedzały również kryzysy ekonomiczne. Po śmierci de Austrii jego rolę przejął książę Medinaceli. W 1680 przeprowadził on reformę monetarną. Nie poprawiło to jednak sytuacji wewnętrznej. W 1687 Medinaceli stracił wpływy. Jego następcą został hrabia Oropesa. W 1688 wybuchło powstanie chłopskie w Katalonii, a w 1693 w Walencji.

Hiszpania za panowania Karola doszła do stanu skrajnej słabości. Amerykańskie złoto i srebro rujnowało gospodarkę. Kraj był w permanentnych kłopotach finansowych. Armia liczyła 20 000 żołnierzy a – niegdyś potężna – flota 20 okrętów. Hiszpania była praktycznie bezbronna i nie mogła o własnych siłach decydować o swojej przyszłości.

Kwestia sukcesji

Arcykatolicki król Karol II

Obowiązkiem Karola jako ostatniego z Habsburgów hiszpańskich było spłodzić dziedzica tronu. 19 listopada 1679 w Burgos ożenił się z Marią Ludwiką Orleańską (27 marca 1662 – 12 lutego 1689), córką księcia Filipa I Orleańskiego i Henrietty Anny Stuart, córki króla Anglii i Szkocji Karola I. Maria była wyjątkową pięknością, a na wieść o tym, że ma wyjść za mąż za szpetnego i niedorozwiniętego Karola, zemdlała. Małżeństwo to odczytywano jako sukces partii francuskiej na dworze. Okazało się ono katastrofą, gdyż para królewska nie doczekała się potomka (możliwe nawet, że małżeństwo nie zostało skonsumowane). Na madryckim dworze królowa Maria rychło popadła w depresję. Karol II jednak zakochał się w swojej żonie i spełniał wszystkie jej zachcianki. Z czasem Maria Ludwika pogodziła się ze swoim losem i na swój sposób przywiązała do męża. Połączyła ich chęć posiadania potomstwa. Świadek w 1688 odnotował, że król i królowa modlili się z taką gorliwością, że nawet kamienie stopiłyby się i przyłączyły do ich próśb do Boga o potomstwo.

Maria zmarła dosyć niespodziewanie, w 1689, oficjalnie z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego. Jej zgon przypisywano jednak partii proaustriackiej i królowej wdowie Mariannie. Podobno na łożu śmierci Maria Ludwika powiedziała: Wasza Królewska Mość pewnie będzie miał inne żony, ale nikt nie pokocha Was tak mocno jak ja. Po jej śmierci Karol II wpadł w depresję. Gdy pokazano mu portrety dwóch kandydatek na nową żonę, miał wskazać na miniaturę Marii Ludwiki i powiedzieć: Ta Pani była prawdziwie piękna.

Natychmiast po śmierci Marii partia proaustriacka wybrała Karolowi na małżonkę Marię Annę von Pfalz-Neuburg (28 października 1667 – 16 lipca 1740), która wywodziła się z rodziny powszechnie znanej z płodności. Była córką elektora Palatynatu, Filipa Wilhelma, i Elżbiety Amalii, córki landgrafa Hessen-Darmstadt Jerzego II. Ślub odbył się 4 maja 1690 w Valladolid. Niestety i to małżeństwo okazało się bezpotomne.

Przyczyna takiego stanu rzeczy leżała najprawdopodobniej po stronie Karola, u którego wielopokoleniowe kazirodztwo wywołało nie tylko upośledzenie fizyczne i umysłowe, ale także bezpłodność, którą próbowano leczyć nawet za pomocą egzorcyzmów. Nic to jednak nie pomogło i Hiszpania stanęła przed problemem sukcesji tronu. Problem sukcesji hiszpańskiej był ważnym elementem europejskiej gry politycznej.

Pretendentów do tronu hiszpańskiego było kilku. Potomkami króla Filipa III byli król Francji Ludwik XIV Burbon, cesarz Leopold I Habsburg, syn elektora bawarskiego Józef Ferdynand Wittelsbach (kilkuletnie dziecko), książę Sabaudii Wiktor Amadeusz II i król Portugalii Piotr II. Połączenie Korony hiszpańskiej z Koroną francuską czy cesarską naruszyłoby równowagę sił w Europie, której gwarantem był król Anglii Wilhelm III Orański. Ludwik XIV myślał więc o koronie hiszpańskiej dla swojego wnuka, księcia Filipa Andegaweńskiego, zaś Leopold o swoim młodszym synu, arcyksięciu Karolu.

Państwa morskie (Anglia i Holandia) popierały księcia Józefa Ferdynanda. Z tą kandydaturą pogodził się Ludwik XIV za cenę rozbioru posiadłości hiszpańskich. W 1698 podpisano traktat w Hadze. Józef Ferdynand miał zostać królem Hiszpanii oraz otrzymać hiszpańskie kolonie i Niderlandy. Włoskie posiadłości Hiszpanii miały zostać podzielone między Francję i Austrię. W rokowaniach w Hadze nie brali udziału przedstawiciele Hiszpanii. Na wieść o traktacie w kraju zapanowało oburzenie. Zdecydowany utrzymać jedność państwa Karol sporządził testament w którym dziedzicem wszystkich swoich posiadłości wyznaczał Józefa Ferdynanda. Młody książę bawarski zmarł jednak na ospę na początku 1699.

Karol II

Ludwik XIV i Leopold I byli coraz bardziej skłóceni. Próba mediacji podjęta przez Wilhelma Orańskiego, polegająca na podziale Hiszpanii między arcyksięcia Karola (który miał otrzymać Hiszpanię, Niderlandy i kolonie) a Francję (której miały przypaść ziemie włoskie) nie powiodła się. Hiszpańscy grandowie nie chcieli słyszeć o rozbiorze imperium. Karol II chciał przekazać schedę po sobie arcyksięciu Karolowi, jednak grandowie uważali, że tylko potęga Ludwika XIV zapewni jedność imperium. Rada Stanu jednomyślnie uchwaliła rezolucję, wyznaczającą Filipa Andegaweńskiego na następcę tronu, z zastrzeżeniem, że korony Francji i Hiszpanii nigdy nie zostaną połączone.

Ostatni Habsburg na hiszpańskim tronie zmarł 1 listopada 1700. Pod koniec życia jego stan umysłowy pogorszył się. Zażądał nawet ekshumacji pochowanych w Eskurialu, by oglądać ich ciała. Widząc szczątki Marii Ludwiki, miał zapłakać. Jedyną aktywność przejawiał w strzelaniu i zajmowaniu się ogrodami Eskurialu.

Na wieść o postanowieniach testamentu Karola Ludwik XIV miał powiedzieć: Pireneje przestały istnieć. Już wkrótce wojska francuskie ruszą do Madrytu, wioząc z sobą księcia andegaweńskiego, teraz już króla Filipa V. Dążenie Ludwika do pozostawienia całości hiszpańskiego władztwa przy wnuku doprowadzi wkrótce do wybuchu wojny o sukcesję hiszpańską.

Genealogia

¹ – syn/córka cesarza rzymskiego Filipa I Pięknego i Joanny Szalonej
² – syn/córka cesarza rzymskiego Ferdynanda I Habsburga i Anny Jagiellonki
³ – syn/córka cesarza rzymskiego Karola V Habsburga i Izabeli Aviz
⁴ – syn/córka Albrechta V Wittelsbacha i Anny Habsburg

Endogamia w rodzie Habsburgów

Uwagi

Bibliografia

• Will i Ariel Durant, The Age of Louis XIV, 1963
• Emanuel Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, wyd. XI, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, ISBN 83-01-13838-6.