Kryminologia
Kryminologia – dziedzina zajmująca się osobą sprawcy przestępstwa, przyczynami jego czynu i warunkami społecznymi, w jakich go dokonał. Termin pochodzi od łacińskiego słowa crimen (przestępstwo) oraz greckiego logos (nauka).
Za twórcę kryminologii uważa się włoskiego lekarza, Cesare Lombroso (druga połowa XIX w.), który stworzył teorię antropologiczną zakładającą istnienie „przestępcy z urodzenia”. C. Lombroso zawzięcie odwiedzał znane więzienia, by wnikliwie obserwując twarze, sylwetki i dłonie aresztantów, stworzyć wykaz fizycznych cech wspólnych łączących kryminalistów. W wyniku prowadzonych badań doszedł on do wniosku, że na podstawie wyglądu można rozpoznać potencjalnego i rzeczywistego przestępcę. Stworzony przez niego wzorzec przestępcy stosowano ze zmiennym powodzeniem do początku lat dwudziestych XX w. Według Lombroso twarz przestępcy charakteryzują silnie zarysowane łuki brwiowe, kości policzkowe, brak delikatnych rysów nosa i ust, twarz brzydka, budząca odrazę, czoło cofnięte (jak u neandertalczyka), silna budowa kośćca itp.
Kryminologia – to nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wiedzy na temat przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjnego, przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także osoby sprawcy przestępstwa, jak również ofiary przestępstwa, a także instytucji i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości (Błachut, Gaberle, Krajewski).
Polska kryminologia w dwudziestoleciu międzywojennym
Przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości największe zasługi w rozwoju kryminalistyki i kryminologii wnieśli medycy sądowi. Do grona pionierów zaliczyć należy Leona Wachholza, J. Olbrychta oraz Wiktora Grzywo-Dąbrowskiego, którzy przede wszystkim przeprowadzali badania kryminalistyczne dla organów bezpieczeństwa oraz wymiaru sprawiedliwości.
W Polsce oraz innych krajach w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, kiedy w pełni rozwinęły się wspomniane nauki ukazywało się kilka czasopism, w których publikowano wyniki najnowszych badań naukowych zawierających wiele cennych materiałów, wskazówek i zasad określających sposoby postępowania w kierunku zdemaskowania sprawcy. Osobną grupą były monografie, studia i podręczniki dla pracowników wymiaru sprawiedliwości oraz służb strzegących bezpieczeństwa wewnętrznego. Publikacje tego typu miały wskazywać właściwe metody działania w walce z przestępczością, wdrażać najnowsze osiągnięcia nauki do praktyki i codziennej pracy oraz stale edukować wspomniane służby w imię maksymy, że funkcjonariusz powinien być zawsze krok do przodu w rywalizacji z przestępcą.
Założone przez prof. Wacława Makowskiego w 1933 r. „Archiwum Kryminologiczne” – kwartalnik poświęcony kryminologii, kryminalistyce i prawu karnemu, było pismem, które wypełniło dotkliwą lukę istniejącą w tej dziedzinie nauki. Polska literatura kryminologiczna w pierwszej połowie lat trzydziestych wzbogacona została wydawnictwem, które stworzyło możliwość publikacji wielu przełomowych wyników badań z kryminologii i kryminalistyki. Zadaniu temu redakcja zamierzała sprostać przez „wszechstronne opracowanie naukowe problematów walki z przestępczością, budowanie trwałych podstaw naukowych, na których praktyczna i celowa działalność społeczna mogłaby oprzeć skuteczną pracę nad zapewnieniem ładu współżycia”. Już w pierwszym zeszycie ukazało się wiele interesujących artykułów m.in. W. Makowskiego Na marginesie komentarza do kodeksu karnego, J. Piątkiewicza, J. Jakubca Daktyloskopia czy alibi, H, Strasmana Monodaktyloskopia Battlea, L. Rabinowicza Belgijskie zakłady zabezpieczające. „Archiwum Kryminologiczne” ukazało się trzykrotnie (T.1 1933/34, T. 2 1935 i 1937, T. 3 1939). Każdy tom składał się z podwójnych zeszytów, z wyjątkiem dwóch pierwszych, które ukazały się osobno. Na przestrzeni lat 1933–1939 r. redakcja wydała sześć zeszytów na łamach, których publikowano prace naukowe z kryminologii, kryminalistyki, prawa karnego, zawierające bardzo interesujący materiał fotograficzny, szkice, rysunki oraz wykresy. Oprócz tego w piśmie prezentowano przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczącego prawa karnego materialnego i procesowego. Redaktorem czasopisma był uczeń i współpracownik profesora Makowskiego doktor Stanisław Batawia.
Po wojnie nie reaktywowano czasopisma, dopiero w 1960 r. rozpoczęto wydawanie „Archiwum Kryminologii”, które poprzez osobę prof. Stanisława Batawii, było kontynuatorem ukazującego się w latach 1933–1939 „Archiwum Kryminologicznego”. Założycielem i redaktorem naczelnym „Archiwum Kryminologii” był prof. dr hab. Stanisław Batawia – twórca Zakładu Kryminologii INP PAN i Zakładu Kryminologii Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Współczesna kryminologia bazuje na naukach takich, jak psychologia, psychiatria, socjologia w badaniach nad sylwetką sprawcy i jej typowaniem oraz wyjaśnieniem przyczyn tkwiących u podłoża czynu przestępczego. Przyczyny takie można podzielić na wewnętrzne (typowo psychologiczne: choroba psychiczna, umiarkowana zdolność postrzegania rzeczywistości i nieodróżnianie dobra od zła i in.) oraz zewnętrzne (typowo socjologiczne: brak środków do życia, wyobcowanie ze środowiska i próba powrotu do niego z jakimś efektownym czynem – młodzież, frustracja sytuacją własną lub bliskich, społeczne przyzwolenie otoczenia na czyn zabroniony jakiejś subkulturowej grupy itp.).
W ustaleniu kryminologicznego obrazu sprawcy pomocna jest także kryminalistyka, technika śledcza.
Kryminologia jako kierunek studiów
Kryminologia jest kierunkiem studiów wykładanym na wielu uczelniach. W Polsce pierwszą uczelnią prowadzącą studia na kierunku kryminologia był Uniwersytet Warszawski, gdzie w zakresie kryminologii prowadzone są studia magisterskie w Instytucie Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Krzysztof Halicki: Polska i zagraniczna literatura oraz czasopisma z kryminalistyki, kryminologii, medycyny sądowej oraz opracowania dotyczące metod walki z przestępczością w okresie dwudziestolecia międzywojennego, „Problemy Kryminalistyki”, 278/2012, s. 69–83.. Academia.edu. [dostęp 2013-07-17].
- Kryminologia i kryminalistyka – kolekcja w bibliotece Polona