Lecytyny (fosfatydylocholiny, E322) – grupa organicznych związków chemicznych zaliczanych do fosfolipidów, w których reszta fosforanowa zestryfikowana jest z choliną. W ujęciu żywieniowym nazwa „lecytyna” może obejmować także inne fosfolipidy, np. kefaliny (fosfatydyloetanoloaminy) lub fosfatydyloinozytol.
Pochodzenie i pozyskiwanie
Lecytyny po raz pierwszy wyekstrahowano z żółtek jaj kurzych (z gr. λεκιθος, lekithos). Ponadto jej obecność potwierdzono w rzepaku, słoneczniku, ziarnach soi i zwierzętach morskich (głównie rybach). Chociaż ze zwierząt można uzyskać znacznie więcej lecytyny, to z powodów wyższych kosztów produkcji do celów przemysłowych surowiec ten pozyskuje się z roślin jako produkt uboczny rafinacji olejów.
Jedna z metod bazuje na niskiej rozpuszczalności polarnych lipidów w acetonie. W wyniku ekstrakcji uzyskuje się frakcję zawierającą głównie triacyloglicerole i cholesterol oraz frakcję białkowo-fosfolipidową, którą poddaje się działaniu etanolu w celu uzyskania lecytyny o wysokiej czystości.
Lecytynę można także izolować za pomocą gazów i ich mieszanin w stanie nadkrytycznym, np. dwutlenku węgla w temperaturze 40 °C i pod ciśnieniem 300 barów. W dwutlenku węgla rozpuszczają się niepolarne lipidy, które mogą być następnie łatwo oddzielone od gazu, który jest zdatny do ponownego użycia.
Znaczenie biologiczne
Jest niezbędna do funkcjonowania układu nerwowego organizmów zwierzęcych. Jest dostępna komercyjnie w postaci czystej i stosowana jako dodatek do żywności oraz w celach leczniczych.
W organizmie człowieka lecytyna jest obecna w każdej komórce ciała, zwłaszcza jako składnik błon komórkowych. Bierze udział w rozmaitych procesach przemiany materii, jest bardzo ważnym elementem składowym mózgu i tkanki nerwowej – chroni osłonkę mielinową, stanowi barierę ochronną ścian żołądka, bierze udział w gospodarce cholesterolem. W badaniach na szczurach wykazano, że lecytyna pochodząca z soi znacząco obniża poziom cholesterolu i triglicerydów, podwyższając jednocześnie poziom HDL. Wykazuje pozytywne działanie na funkcje poznawcze u osób z ich osłabieniem, jednakże nie ma znaczących dowodów na pozytywne działanie lecytyny u osób z demencją.
