Maślanka wiązkowa

Maślanka wiązkowa

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	pierścieniakowate
Rodzaj	maślanka
Gatunek	maślanka wiązkowa
Nazwa systematyczna
Hypholoma fasciculare (Huds.) P. Kumm. Führ. Pilzk. (Zwickau): 21, 72 (1871)

Zielonkawe zabarwienie blaszek

Nie zawsze jednak zielonkawy kolor blaszek jest tak intensywny

Występuje zwykle grupowo

Maślanka wiązkowa (Hypholoma fasciculare (Huds.) P. Kumm.) – gatunek grzybów z rodziny pierścieniakowatych (Strophariaceae).

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hypholoma, Strophariaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi.

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1778 r. William Hudson nadając mu nazwę Agaricus fascicularis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 r. Paul Kummer przenosząc go do rodzaju Hypholoma.

Ma ponad 40 synonimów łacińskich. Niektóre z nich:

Nazwę polską nadał Franciszek Błoński w 1890 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako łysiczka trująca, łysiczka wiązkowa, opieńki olszowe żółte, ostrzępka wiązkowa, opieńka fałszywa, opieńka trująca, opieńka wiązkowa, fałszywa opieńka, maślanka jadowita, maślanka trująca.

Morfologia

Kapelusz

Średnica dochodzi do 7 cm, u młodych egzemplarzy półkolisty, następnie wypukły do płaskiego, z niewielkim wybrzuszeniem u starszych. Powierzchnia kapelusza jest sucha i gładka. Barwa żółta lub siarkowożółta, środek kapelusza pomarańczowy do rdzawobrązowego.

Blaszki

Gęsto ustawione, zaokrąglone przy trzonie. Barwa od siarkowożółtawej u młodych, poprzez brudnozielonkawą, do fioletowoczarnych u starszych egzemplarzy. Zakryte cienką osłoną w bardzo młodych owocnikach.

Trzon

Grubość do 0,7 cm, wysokość do 10 cm. Nieregularnie cylindryczny, powyginany, wewnątrz pusty. Barwa żółtawa z lekko zielonkawym odcieniem, pokryty (zwłaszcza na dole) brunatnymi włókienkami. Uszkodzony nie zmienia zabarwienia. Trzony w wiązce owocników na dole zrośnięte.

Miąższ

Cienki i elastyczny, barwa żółtawa lub siarkowożółta, u podstawy trzonu brązowa. Smak bardzo gorzki. Uszkodzony nie zmienia zabarwienia.

Wysyp zarodników

Szarofioletowy, czasami prawie czarny. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, o rozmiarach 6-8 × 4 μm.

Gatunki podobne

• maślanka łagodna (Hypholoma capnoides). Jest jadalna, ma blaszki niebieskawe, smak łagodny i rośnie tylko na drzewie iglastym.
• maślanka ceglasta (Hypholoma lateritium). Jest większa, ma intensywniejsze zabarwienie i rośnie tylko na drewnie drzew liściastych.

Występowanie i siedlisko

Z wyjątkiem Afryki i Antarktydy występuje na wszystkich kontynentach, także na wielu wyspach. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony. W Polsce bardzo pospolity.

Owocniki wyrastają od kwietnia do grudnia w wiązkach liczących nawet po kilkadziesiąt owocników na pniakach obumarłych drzew liściastych oraz iglastych. Wśród grzybów rosnących kępami na pniach jest jednym z najczęstszych, czasami rośnie nawet na drewnie budowlanym. Występuje od wiosny do późnej jesieni

Znaczenie

Saprotrof, grzyb trujący. Powoduje głównie zaburzenia trawienne spowodowane podrażnieniem i zapaleniem śluzówki układu pokarmowego. Objawy: bóle brzucha, mdłości, wymioty, biegunka i wzdęcia. Objawy pojawiają się nie później, niż 3 godz. po spożyciu grzybów i po jakimś czasie (często już po dwóch dniach) mijają, zazwyczaj bez trwałych następstw. Z powodu bardzo gorzkiego smaku zatrucia tym grzybem są jednak rzadkie.

Z owocników wyizolowano związek chemiczny o nazwie fascikulol D (tetracykliczny trójterpen). Ma on działanie antybiotyczne w stosunku np. do gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus). Z hodowli grzybni wyizolowano natomiast substancje naematolina i naematolon. Wykazują one działanie cytotoksyczne w stosunku do wirusa polio i hamują wzrost komórek HeLaS2.

Maślanka wiązkowa znalazła się na przywieszce znaczka pocztowego wyemitowanego przez Pocztę Polską 31 sierpnia 2012 r. z przedstawieniem opieńki ciemnej, z którą grzyb bywa mylony. Znaczek o nominale 4,15 zł wydany został w serii Grzyby w polskich lasach. Wydrukowano 300 000 sztuk, techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska.