Odtrutka, antidotum – substancja mająca zdolność neutralizacji lub zmniejszenia toksyczności trucizny. Jej działanie najczęściej polega na tworzeniu z trucizną niewchłanialnego lub mniej toksycznego związku chemicznego. Wyróżnia się odtrutki swoiste (skierowane przeciw konkretnej truciźnie) i nieswoiste (ogólne, na przykład mleko lub węgiel aktywny przy zatruciach doustnych).
W dawnej medycynie uważano, że może istnieć uniwersalna odtrutka. Zdolność taką przypisywano teriakowi.
Klasyfikacja odtrutek
Odtrutki swoiste (z przykładami)
- substancje przeprowadzające truciznę w związki nierozpuszczalne lub chelatowe. Wiążą się z trucizną obecną w ustroju, dezaktywując ją.
- wersenian dwusodowo-wapniowy – w zatruciach metalami ciężkimi
- dimerkaprol i penicylamina – w zatruciach niektórymi metalami
- reaktywatory – substancje normalizujące procesy metaboliczne, uwalniające zablokowany enzym przez wiązanie się z toksyną obecną w ustroju
- obidoksym – w zatruciach związkami fosfoorganicznymi w celu przywrócenia czynności acetylocholinoesterazy
- azotyn izoamylu – w zatruciach cyjankami powodują powstanie methemoglobiny i połączenie się z nią cyjanków, które tym samym oddysocjowują z zablokowanej oksydazy cytochromowej.
- wersenian dwukobaltowy – w zatruciach cyjanowodorem i cyjankami
- odtrutki witaminowe – w przypadkach zatruć substancjami, których działanie jest odwrotne do witamin
- witamina B6 w zatruciu izoniazydem
- witamina K w zatruciu pochodnymi kumaryn
- substancje blokujące przemiany metaboliczne trucizn (stosowane jeśli trujące są metabolity)
- etanol – w zatruciach alkoholem metylowym i glikolem etylenowym uniemożliwia powstanie toksycznych metabolitów (formaldehydu, kwasu mrówkowego, toksycznych pochodnych glikolu)
- substancje przyspieszające i ułatwiające metabolizm toksyn (stosowane, jeśli metabolity są nietoksyczne)
- N-acetylocysteina – w zatruciu paracetamolem
- tiosiarczan sodu – w zatruciach cyjankami
- związki redukujące – w przypadkach zatruć substancjami methemoglobinotwórczymi
-
antagonisty działania farmakologicznego trucizn. Działają przez zablokowanie receptorów, z którymi wiąże się trucizna.
- nalokson – w zatruciach opioidami
- flumazenil – w zatruciach benzodiazepinami
- atropina w zatruciach insektycydami fosforanoorganicznymi i innymi związkami fosforoorganicznymi
- penicylina krystaliczna – w zatruciach muchomorem sromotnikowym
- odtrutki swoiste oparte na działaniu przeciwciał.
- przeciwciała przeciw digoksynie i jadowi żmii
- surowica
Odtrutki nieswoiste:
- tlen – w zatruciach tlenkiem węgla, siarkowodorem
- węgiel aktywny (adsorbujący toksyny na swojej powierzchni)
- ciekła parafina
- mleko – w zatruciach substancjami żrącymi, metalami ciężkimi, czwartorzędowymi solami amoniowymi
- mocna herbata – w zatruciach alkaloidami i glikozydami nasercowymi
- skrobia – w zatruciach substancjami żrącymi, kwasami organicznymi i nieorganicznymi, jodyną
- białko jaj – w zatruciach substancjami żrącymi i metalami ciężkimi
Zobacz też
Bibliografia
- Witold Seńczuk red.: Toksykologia. Podręcznik dla studentów, lekarzy i farmaceutów. Wydanie IV. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2002. ISBN 83-200-2648-2.
