Psychopatologia

Psychopatologia (patopsychologia, ang. psychopathology, z języka greckiego ψυχή psyche „dusza”, πάθος pathos „cierpienie” i λόγος logos „słowo, myśl, rozumowanie”) – gałąź psychiatrii i psychologii klinicznej, której domeną jest opisywanie, wyjaśnianie i porządkowanie nieprawidłowych, chorobowych zjawisk psychicznych, którym przypisuje się znaczenie kliniczne, czyli objawów psychopatologicznych lub zespołów objawowych, a których rozpoznanie, analiza i ocena są przydatne w postępowaniu terapeutycznym. W szerszym rozumieniu, za przedmiot psychopatologii przyjmuje się opisywanie zaburzeń psychicznych (ten sposób rozumienia pojęcia psychopatologii dominuje w piśmiennictwie anglosaskim). Mianem psychopatologii określa się również zaburzenia psychiczne.

Opisy psychopatologiczne, w zależności od celu, któremu służą, mogą mieć charakter idiograficzny (koncentrować się na indywidualnych, swoistych właściwościach opisywanych zjawisk) lub nomotetyczny (opisywać obserwowane zjawiska w kategoriach reguł i zależności obowiązujących w psychopatologii).

Kryteria służące wyodrębnianiu zjawisk psychopatologicznych

Odróżnienie większości patologicznych zjawisk psychicznych będących objawami zaburzeń psychicznych od zjawisk prawidłowych, możliwe jest dzięki następującym atrybutom charakteryzującym zjawiska patologiczne:

• są źródłem cierpienia lub są formą cierpienia,
• zakłócają indywidualne funkcjonowanie i utrudniają przystosowanie się,
• wiążą się z nieprzewidywalnością zachowań i utratą kontroli nad własnym zachowaniem,
• powodują dyskomfort obserwatora,
• wiążą się z naruszeniem norm społecznych,
• są nieracjonalne lub dziwaczne,
• są rzadko spotykane lub niekonwencjonalne.

Normatywne definiowanie zjawisk psychopatologicznych (czyli rozpoznawanie ich np. w oparciu o ich niekonwencjonalność, czy też naruszanie przez nie norm kulturowych) wymaga szczególnej ostrożności, zindywidualizowanego podejścia, wnikliwej analizy kontekstu ocenianych zjawisk, w tym też kontekstu kulturowego.

Klasyfikacje chorób i zaburzeń psychicznych

Rozpoznanie objawów klinicznych oraz ich zespołów pozwala na zdiagnozowanie zaburzeń psychicznych. Do najczęściej wykorzystywanych systemów diagnostycznych (klasyfikacji zaburzeń psychicznych) należą:

• DSM (Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń klinicznych) wydawany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne,
• ICD-10 (Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych, wersja 10.), wydawana przez Światową Organizację Zdrowia.

Klasyfikacja objawów psychopatologicznych

W ramach symptomatologii (czyli nauce o objawach klinicznych) psychopatologicznej wyróżnia się następujące grupy objawów:

• zaburzenia czynności poznawczych,
  • zaburzenia uwagi (np. zwiększona przerzutność uwagi, mniejsza zdolność do utrzymania skupiania nad poszczególnymi czynnościami),
  • zaburzenia pamięci,
    • ilościowe zaburzenia pamięci (np. hipermnezja, hipomnezja, amnezja, ekmnezja),
    • jakościowe zaburzenia pamięci (np. iluzje pamięci, omamy pamięci, kryptomnezja, konfabulacje),
  • zaburzenia spostrzegania,
    • spostrzeżenia pojawiające się bez udziału bodźca zmysłowego (nieistniejących przedmiotów),
      • halucynacje (np. halucynacje wzrokowe, słuchowe, czuciowe, węchowe),
      • pseudohalucynacje,
      • parahalucynacje (np. skotomata, teichopsje),
    • zniekształcone spostrzeżenia pojawiające się przy udziale bodźca zmysłowego (istniejących przedmiotów),
      • iluzje (np. iluzje wzrokowe, słuchowe, czuciowe, węchowe),
      • derealizacja,
      • depersonalizacja,
      • déjà vu,
      • jamais vu
      • pareidolie,
    • spostrzeżenia nierozpoznane,
      • agnozje,
      • deficyty percepcji,
    • przeżycia ejdetyczne,
  • zaburzenia myślenia,
    • zaburzenia treści myślenia (np. urojenia, myśli natrętne, myśli nadwartościowe, automatyzmy psychiczne, myślenie magiczne),
    • zaburzenia formy myślenia,
      • zaburzenia toku myślenia (np. natłok myśli, słowotok, spowolnienie toku myślenia, zahamowanie toku myślenia, mutyzm, otamowania, stereotypie, perseweracje, iteracje, werbigeracje, rozwlekłość),
      • zaburzenia struktury i funkcji myślenia (np. rozkojarzenie, schizofazja, niespójność myślenia, rozluźnienie skojarzeń, ześlizgiwanie się myślenia, uskokowość myślenia, dźwięczenie, myślenie paralogiczne, dereizm, nieskładność gramatyczna, rozpraszalność, zubożenie myślenia),
• zaburzenia czynności emocjonalnych i motywacyjnych,
  • zaburzenia emocjonalne,
    • obniżenie nastroju (np. nastrój depresyjny, depresyjno-dysforyczny, dystymiczny),
    • podwyższenie nastroju (np. nastrój maniakalny, euforyczny, moriatyczny),
    • lęk (np. lęk wolnopłynący, lęk napadowy, lęk fobiczny),
    • dysforia (drażliwość, złość),
    • zobojętnienie uczuciowe,
    • spłycenie uczuciowe,
    • zubożenie uczuciowe,
    • zaleganie uczuć,
    • lepkość uczuciowa,
    • chwiejność uczuciowa (labilność emocjonalna),
    • tendencja do gwałtownych reakcji emocjonalnych,
    • syntymia,
    • paratymia,
    • katatymia,
  • zaburzenia czynności motywacyjnych,
    • uogólnione – zaburzenia napędu psychoruchowego,
      • obniżenie napędu (np. stupor),
      • wzmożenie napędu
    • zaburzenia dotyczące szczególnych form motywacji,
      • pobudzenie psycho-ruchowe,
      • mutyzm,
      • iteracje ruchowe,
      • stereotypie ruchowe,
      • czynności natrętne,
      • katalepsja,
      • giętkość woskowa,
      • automatyzmy,
      • negatywizm katatoniczny,
  • zaburzenia aktywności popędowych (impulsywnych),
    • zaburzenia łaknienia,
      • ilościowe (np. anoreksja, hiperoreksja),
      • jakościowe (np. pica)
    • zaburzenia pragnienia (np. oligodypsja, polidypsja),
    • zaburzenia snu (np. bezsenność, hipersomnia),
    • zaburzenia popędu płciowego,
      • ilościowe (np. hipolibidia, satyriaza, nimfomania),
      • jakościowe (np. parafilie takie, jak pedofilia, sadyzm, nekrofilia etc),
    • zaburzenia dotyczące czynności nawykowych (np. kleptomania, piromania, poriomania, gromadzenie niepotrzebnych przedmiotów),
• zaburzenia scalania czynności psychicznych,
  • zaburzenia świadomości,
    • zaburzenia świadomości rdzennej (przytomności),
      • ilościowe (np. przymglenie, senność patologiczna, sopor, śpiączka),
      • jakościowe (np. zamącenie, zawężenie świadomości, splątanie),
    • zaburzenia poczucia otoczenia i siebie (świadomości rozszerzonej),
      • dotyczące otoczenia (np. derealizacja),
      • dotyczące samego siebie (np. poczucia jaźni, schematu ciała, poczucia zdrowia lub choroby, depersonalizacja),
  • zaburzenia pod postacią somatyczną (np. somatyzacje, konwersje, objawy hipochondryczne, anestezja, hiperestezja, objawy dysocjacyjne),
  • zaburzenia orientacji co do bieżącego czasu, miejsca, sytuacji i własnej tożsamości,
  • zaburzenia sprawności intelektualnej (np. upośledzenie umysłowe, opóźnienie rozwoju intelektualnego, otępienie),
  • zaburzenia osobowości.

Klasyfikacja zespołów psychopatologicznych

Wyróżnia się następujące zespoły objawów psychopatologicznych:

• zespół otępienny,
• zespół upośledzenia umysłowego,
• zespół amnestyczny,
• zespół wyłączenia,
• zespół przymglenia prostego,
• zespół splątaniowy (amencja),
• zespół majaczeniowy,
• zespół zamroczeniowy (stan pomroczny),
• zespół odmiennej świadomości,
• zespół wzmożonej świadomości,
• zespół asteniczny,
• zespół omamowy,
• zespół uzależnienia,
• zespół katatoniczny,
• zespół urojeniowy,
• zespół paranoidalny,
• zespół parafreniczny,
• zespół paranoiczny,
• zespół dezorganizacji psychicznej,
• zespół depresyjny,
• zespół maniakalny,
• zespół fobii,
• zespół lęku napadowego,
• zespół lęku uogólnionego,
• zespół natręctw,
• zespoły konwersyjne,
• zespoły dysocjacyjne,
• zespoły somatoformiczne,
• zespół derealizacji,
• zespół depersonalizacji.

Zobacz też

• zdrowie psychiczne