Ryby – tradycyjna nazwa zmiennocieplnych, pierwotnie wodnych kręgowców, oddychających skrzelami i poruszających się za pomocą płetw. Obejmuje bezżuchwowce krągłouste (Cyclostomata) oraz mające szczęki ryby właściwe (Pisces).
Ryby stanowią najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupę współcześnie żyjących kręgowców (ponad połowę). Różnią się od siebie pod względem budowy zewnętrznej i wewnętrznej, ubarwienia oraz przystosowania do warunków środowiska. Ponad 32 tysiące współcześnie żyjących gatunków opisano naukowo, a co roku naukowcy opisują 100–150 nowych gatunków morskich i nieco więcej słodkowodnych. Szacuje się, że nie odkryto jeszcze co najmniej 5000 gatunków, głównie ryb głębinowych ze strefy klimatu tropikalnego. W Polsce występuje około 120 gatunków.
Dział zoologii zajmujący się rybami to ichtiologia.
Występowanie
Wszystkie typy zbiorników wodnych na Ziemi z wyjątkiem zbiorników o skrajnie trudnych warunkach. Ryby występują we wszystkich strefach oceanów. Największym bogactwem gatunków ryb wyróżnia się strefa otwartej toni wodnej, liczne gatunki występują również w strefie dennej.
Cechy charakterystyczne
- opływowe ciało, kształtu zwykle wrzecionowatego, przystosowane do pokonywania oporu wody
- głowa łączy się z tułowiem nieruchomo, nie występuje odcinek szyjny
- szkielet chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny
- otwór gębowy zaopatrzony w ruchome szczęki (nie dotyczy krągłoustych)
- płetwy parzyste: piersiowe i brzuszne, nieparzyste: grzbietowa, ogonowa i odbytowa
- skóra u większości gatunków pokryta łuskami, u niektórych naga (bez łusek), gruba, z licznymi gruczołami śluzowymi
- u wielu gatunków występuje pęcherz pławny
- oddychają skrzelami, niektóre mogą oddychać powietrzem atmosferycznym dzięki uchyłkom jelita
- większość ma charakterystyczny dla ryb narząd – linię boczną
- zmiennocieplne
- zamknięty układ krążenia
- rozdzielnopłciowe
- w większości jajorodne
|
← mln lat temu
Ryby
| ||||||||||||
| ←4,6 mld | 541 | 485 | 443 | 419 | 359 | 299 | 252 | 201 | 145 | 66 | 23 | 2 |
Ekologiczne grupy rozrodcze ryb
Wśród ryb rozwinęły się różnorodne strategie rozrodcze. Jednym z elementów z tym związanych jest miejsce składania ikry. Z tego względu wyróżniane są ekologiczne grupy rozrodcze:
- ryby litofilne – składają ikrę na twardym, piaszczysto-kamienistym podłożu, w miejscach płytkich o dobrze natlenionej wodzie,
- ryby speleofilne – ryby litofilne ukrywające ikrę pod kamieniami,
- ryby fitofilne – składają ikrę na częściach roślin w wodach stojących,
- ryby psammofilne – składają ikrę przy brzegach pokrytych roślinnością, na częściach roślin lub na podłożu (np. żwirze lub piasku),
- ryby pelagofilne – których ikra swobodnie unosi się w wodzie, w strefie pelagialnej,
- ryby pelagolitofilne – składają ikrę na twardym podłożu, ale ta jest zabierana przez nurt wody i unoszona nad dnem,
- ryby ostrakofilne – składają ikrę do jamy płaszczowej małży,
- ryby ochraniające ikrę – składają ikrę do gniazd, zagłębień, szczelin skalnych, muszli mięczaków lub inkubują w pysku jednego z rodziców, pilnują jej, a niektóre opiekują się również potomstwem.
Znaczenie gospodarcze
Ryby przetwarzają bezużyteczne – z punktu widzenia człowieka – rośliny i zwierzęta wodne na wartościowe dla niego mięso. Są wykorzystywane na całym świecie w celach konsumpcyjnych, przemysłowych oraz rekreacyjno-poznawczych:
- konsumpcja (pożywienie) – od najdawniejszych czasów ryby są jednym z podstawowych składników pożywienia człowieka. Rybie mięso jest łatwo przyswajalne i wartościowe pod względem odżywczym. Zawiera wysokiej jakości białko, jod, fosfor, potas, wapń oraz witaminy A i D.
- przemysł – dostarczają surowca dla przemysłu rybnego, farmaceutycznego, do produkcji nawozów, klejów, karmy dla zwierząt i innych (np. z łusek uklei produkowano sztuczne perły i inne tanie imitacje klejnotów).
- akwarystyka – stanowią obiekt badań naukowców (laboratoria, ośrodki naukowe), są prezentowane w akwariach publicznych, hodowane w akwariach prywatnych. Istnieje wiele firm wyspecjalizowanych w poławianiu, hodowli i dystrybucji ryb akwariowych.
- wędkarstwo – popularny na całym świecie rodzaj hobby i sportu polegający na łowieniu ryb przy pomocy wędki.
- są bioindykatorami czystości wód (np. pstrąg potokowy i sieja).
Zagrożenia
Odmienne środowiska, w jakich żyją ludzie i ryby nie zmniejszają faktu, że wzajemnie mogą być dla siebie zagrożeniem.
Zagrożenia dla człowieka:
- niebezpieczeństwo pogryzienia – wiele gatunków dużych, drapieżnych ryb (rekiny, barrakudy) jest zdolnych do zaatakowania człowieka, który z ich punktu widzenia naruszył ich terytorium (np. podczas kąpieli),
- niebezpieczeństwo zatrucia – mięso ryb jest uważane za smaczne i zdrowe, jednak istnieją gatunki, a nawet całe rodziny ryb, których mięso jest dla człowieka śmiertelnie trujące (takifugu, rozdymkokształtne). Inne natomiast są wyposażone w kolce połączone z gruczołem jadowym (skorpenokształtne).
Zagrożenia dla ryb:
- przełowienie – nadmierna, niekontrolowana eksploatacja łowisk,
- zatrucie środowiska – ograniczanie obszaru występowania gatunków poprzez pogarszanie parametrów wody.
Systematyka
Ryby stanowią takson parafiletyczny, ponieważ każdy klad obejmujący ryby obejmuje również czworonogi (Tetrapoda), które nie są rybami. Z tego powodu tradycyjnie rozumiane ryby (Pisces) nie są już traktowane jako jednostka taksonomiczna.
Obecnie zwierzęta zaliczane do ryb dzielone są na gromady:
- śluzice (Myxini)
- cefalaspidokształtne (†Cephalaspidomorphi)
- Petromyzontida (obejmuje minogi)
- ryby pancerne (†Placodermi)
- ryby chrzęstnoszkieletowe (Chondrichthyes)
- fałdopłetwe (†Acanthodii)
- ryby kostnoszkieletowe (Osteichthyes, w tym czworonogi).
Zobacz też
Bibliografia
- Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976.brak strony w książce
- Ryby : encyklopedia zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9 (seria).brak strony w książce
- Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.brak strony w książce
- Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.brak strony w książce
Linki zewnętrzne
- World Register of Marine Species (ang.) Światowy rejestr gatunków morskich.
- Eschmeyer W. N. (red.) Catalog of Fishes. Electronic version. (ang.) Taksonomiczna baza danych o rybach.
- FishBase (ang.) Kompleksowa baza danych z informacjami o ponad 32 000 gatunków ryb.
- ANGFA – Aquatic Survey Database (ang.) Ilustrowana baza danych ryb słodkowodnych Australii i Nowej Gwinei.
- Fischinfos.de. fischinfos.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-30)]. (niem.). Ilustrowana baza danych ryb słodkowodnych Niemiec.
- The Native Fish Conservancy (ang.) Ochrona i badania ryb słodkowodnych Ameryki Północnej.