Skażenie promieniotwórcze – znaczny wzrost aktywności promieniotwórczej przedmiotów, organizmów żywych, budynków i wielkich obszarów, powyżej naturalnego poziomu aktywności promieniotwórczej.
Skażenie promieniotwórcze może powstać na skutek (według częstości występowania):
- niewłaściwego składowania materiałów radioaktywnych,
- wycieku promieniotwórczego z instalacji jądrowych (zwykle substancji chłodzącej reaktor),
- emisji radioaktywnych gazów na skutek przegrzania stosu (lub wybuchu) w elektrowni jądrowej,
- w rezultacie opadania substancji promieniotwórczych z obłoku wybuchu jądrowego po wybuchu bomby jądrowej oraz w wyniku tworzenia się ich pod działaniem neutronów (tzw. promieniotwórczość wzbudzona).
Czas trwania skażenia promieniotwórczego wynosi od kilku godzin do kilku tygodni, a nawet miesięcy i lat – czas ten zależy od trwałości (czasu połowicznego zaniku) pierwiastków promieniotwórczych wchodzących w skład opadu oraz rodzaju emitowanego przez nie promieniowania. Skażenie powstałe w chwili opadania substancji (pyłów) promieniotwórczych z pierwotnego źródła (np. obłoku wybuchu jądrowego) jest nazywane pierwotnym. Natomiast skażenie powstałe w wyniku przebywania w terenie skażonym lub na skutek zetknięcia się ze skażonymi przedmiotami nazywamy skażeniem wtórnym. Zmienność wiatru powoduje, że miejsca wystąpienia skażenia oraz jego intensywność są trudne do przewidzenia.
Wykrywanie skażeń promieniotwórczych:
- metoda chemiczna – oparta na zmianie zabarwienia pewnych substancji chemicznych pod wpływem promieniowania, wykorzystano tę cechę w dozymetrach chemicznych;
- metoda fotograficzna – oparta na zjawisku zaczerniania kliszy fotograficznej pod wpływem napromieniowania (jest to szczególny przypadek metody chemicznej);
- metoda luminescencyjna (scyntylacyjna) – zastosowana w rentgenoradiometrach, wykorzystuje świecenie określonych substancji chemicznych pod wpływem promieniowania;
- metoda jonizacyjna – wykorzystano jonizację substancji napromieniowanych: w radiometrach – do pomiaru stopnia skażenia i rentgenometrach do pomiaru mocy dawki.
Skażona żywność nie nadaje się do spożycia, gdyż w ten sposób niebezpieczne substancje mogą zostać związane w komórkach organizmu, czego skutkiem jest daleko większa i dłuższa ekspozycja na promieniowanie jonizujące niż w przypadku powierzchownego napromieniowania. Nie jest też możliwe uzdatnienie (oczyszczenie) skażonej żywności ani wody w warunkach domowych. Zasadniczo na skażonym obszarze nie ma środków do życia. Wszelkie zboża i rośliny uprawne giną lub wchłonąwszy substancje promieniotwórcze same stają się źródłem napromieniowania. Ludzi, zwierzęta gospodarskie oraz żywność szczelnie opakowaną (np. puszki) z terenów mniej skażonych poddaje się dezaktywacji i przewozi poza obszar skażony.
Skażenie promieniotwórcze często bywa mylone z napromieniowaniem (ekspozycją na promieniowanie jonizujące). Napromieniowanie może jedynie w szczególnych przypadkach, na skutek aktywacji napromieniowanego materiału, wywołać skażenie wtórne. Ponadto aktywowany materiał, jest na ogół dużo słabszym źródłem promieniowania, niż pierwotny strumień napromieniowujący.
Zobacz też
- broń jądrowa
- opad promieniotwórczy
- ostrzeżenia i alarmy o skażeniach w Polsce
- przyrządy dozymetryczne
- dekontaminacja
Linki zewnętrzne
- Stefan Taczanowski, Przyszłościowe koncepcje energetyki jądrowej w: XXXV Zjazd Fizyków Polskich, Białystok, 20–23 września 1999
- Zofia Pietrzak-Flis, Skażenia promieniotwórcze środowiska i człowieka w Polsce w: XXXV Zjazd Fizyków Polskich, Białystok, 20–23 września 1999
- Zenon Mnich, Franciszek Rogowski, Marek Zalewski, Ocena medycznych skutków skażeń promieniotwórczych w: XXXV Zjazd Fizyków Polskich, Białystok, 20–23 września 1999
- Andrzej Hrynkiewicz, Źródła promieniowania jonizującego w środowisku w: XXXV Zjazd Fizyków Polskich, Białystok, 20–23 września 1999
- Andrzej Hrynkiewicz, Wprowadzenie do dyskusji okrągłego stołu na temat „Czy Polska potrzebuje energetyki jądrowej?” w: XXXV Zjazd Fizyków Polskich, Białystok, 20–23 września 1999
- Skażenie promieniotwórcze Piotr Wojciechowski, Otwarta Innowacja, 3/2013, ISNN 2299-9604, s 13-15, 2013