Staw (łac. articulatio) – ruchome połączenie między składnikami szkieletu, zewnętrznego lub wewnętrznego (→połączenia kości). Stawy występują u stawonogów (Arthropoda) oraz kręgowców (Vertebrata). U tych ostatnich stawy są określane, ze względu na specyficzną budowę, jako połączenia maziowe (juncturae synoviales). W stawach (tak jak w łożyskach wielu maszyn) największym problemem jest tarcie i dlatego powierzchnie stawowe kości pokryte są bardzo odporną na ścieranie chrząstką szklistą.
Rodzaje stawów człowieka
Kryterium podziału:
Liczba kości łączących się w stawie:
- staw prosty (łac. articulatio simplex) – w budowie biorą udział tylko dwie kości
- staw złożony (łac. articulatio composita) – w budowie bierze udział więcej niż dwie kości, np. staw łokciowy
Liczba osi:
- stawy jednoosiowe
- staw zawiasowy – stawy międzypaliczkowe, część ramienno-łokciowa stawu łokciowego (staw ramienno-łokciowy)
- staw obrotowy – staw promieniowo-łokciowy bliższy
- staw śrubowy – staw szczytowo-obrotowy
- stawy dwuosiowe
- stawy wieloosiowe
- staw nieregularny – staw mostkowo-obojczykowy
- staw płaski – staw krzyżowo-biodrowy
Staw zawiasowy
kończyna dolna:
- staw skokowo-goleniowy
kończyna górna i dolna:
- stawy międzypaliczkowe stopy i dłoni
Staw obrotowy
kręgosłup i czaszka:
- staw szczytowo-obrotowy pośrodkowy
kończyna górna:
- staw promieniowo-łokciowy bliższy
Staw zawiasowo-obrotowy
kończyna górna:
- staw łokciowy
kończyna dolna:
- staw kolanowy
Staw śrubowy
kręgosłup i czaszka:
- stawy zęba kręgu obrotowego
Staw elipsoidalny (kłykciowy)
kręgosłup i czaszka:
- staw szczytowo-potyliczny
kończyna górna:
- staw promieniowo-nadgarstkowy
Staw siodełkowaty
kończyna górna:
- staw nadgarstkowo-śródręczny kciuka
Staw kulisty (staw kulisty wolny)
obręcz kończyny górnej:
- staw barkowo-obojczykowy
- staw mostkowo-obojczykowy
kończyna górna:
- staw ramienny
- stawy śródręczno-paliczkowe
kończyna dolna:
- staw skokowo-łódkowy
- stawy śródstopno-paliczkowe
Staw panewkowy (staw kulisty panewkowy)
kończyna dolna:
- staw biodrowy
Staw płaski
kończyna górna:
- staw śródnadgarstkowy
- stawy międzynadgarstkowe
- staw kości grochowatej
- stawy nadgarstkowo-śródręczne
- stawy międzyśródręczne
kończyna dolna:
- staw piszczelowo-strzałkowy
- staw klinowo-łódkowy
- stawy stępowo-śródstopne
- stawy międzyśródstopne
Budowa połączeń maziowych
Typowymi elementami stawu są:
- powierzchnia stawowa – czyli główka (część wypukła) i panewka stawowa (część wklęsła), bywają także powierzchnie stawowe płaskie – kość krzyżowa z miednicą
- torebka stawowa – otacza cały staw, odgraniczając go od otoczenia; zapobiega nadmiernym przesunięciom kości oraz stabilizuje staw
- jama stawowa
Staw może również zawierać:
Poszczególne stawy różnią się zadaniami biologicznymi, a więc mają odmienną budowę i ruchomość.
Na wykonywanie ruchów we wszystkich płaszczyznach pozwalają stawy wieloosiowe, np. kuliście uformowane stawy barkowy oraz biodrowy. Mniejsza ruchomość cechuje stawy dwuosiowe, np. siodełkowo ukształtowana powierzchnia stawu nadgarstkowo-śródręcznego kciuka pozwala na jego ruchy w dwóch płaszczyznach. Stawy jednoosiowe umożliwiają ruch tylko w jednej płaszczyźnie. Przykładem może być zawiasowy staw ramienno-łokciowy czy też obrotowy staw między najwyższymi kręgami kręgosłupa.
Zobacz też
- zwichnięcie stawu
- podwichnięcie stawu
- skręcenie stawu
Bibliografia
- Bogusław K. Gołąb, Podstawy anatomii człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012, ISBN 978-83-200-3756-2.
- Adam Krechowiecki, Florian Czerwiński, Zarys anatomii człowieka, wyd. VIII uaktualnione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009, ISBN 978-83-200-3873-6.
- Adam Bochenek, Michał Reicher, Anatomia człowieka. Tom I. Anatomia ogólna. Kości, stawy i więzadła, mięśnie, wyd. XIII, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2019, ISBN 978-83-200-4323-5.
