Zator (łac. embolia) – nagłe zamknięcie światła naczynia tętniczego lub chłonnego przez czop zatorowy (łac. embolus) będący skrzepliną, urwaną blaszką miażdżycową, cząsteczkami tłuszczu (np. po złamaniach kości), fragmentami tkanki nowotworowej, wodami płodowymi, bakteriami, pasożytami lub banieczkami gazu (zwykle azotu w przebiegu choroby kesonowej). Zatory najczęściej powstają w tętnicach, w których krew płynie od naczyń szerokich do coraz węższych. Zator tętnicy końcowej czynnościowo powoduje zawał.
Typy zatorów
- zator prosty (łac. embolia simplex)
- zator jeździec (łac.embolia recurvata)
- zator nietypowy (łac.embolia atypica)
- zator skrzyżowany inaczej paradoksalny (łac. embolia cruciata, embolia paradoxa)
- zator wsteczny (łac. embolia retrograda)
Rodzaje czopów zatorowych
Ustrojowe
- zator skrzepliną – w krążeniu dużym najczęstszą przyczyną są oderwane skrzepliny z lewej komory lub lewego przedsionka (lewego serca). Najczęstszą przyczyną powstawania zatorów w tętnicach są:
- zator tętnicy obwodowej – w wyniku zaczopowania tętnicy dochodzi do niedokrwienia zaopatrywanego przez nią obszaru. Chory uskarża się na wystąpienie w kończynie silnego, nagłego bólu. Skóra kończyny staje się zimna i blada. Po pewnym czasie występują zaburzenia czucia oraz brak tętna na bardziej obwodowo położonych tętnicach. Czasem można zaobserwować zapadnięcie żył powierzchownych. Najczęściej wymaga szybkiej interwencji chirurgicznej i wykonania embolektomii. Patrz: chirurgia naczyniowa. Czasem istnieją wskazania do leczenia farmakologicznego, stosuje się heparynę lub środki trombolityczne, ewentualnie długotrwałe leczenie doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi.
- zatorowość płucna
- zator oderwaną blaszką miażdżycową – Bardzo częsty w przebiegu miażdżycy, jedna z najczęstszych bezpośrednich przyczyn zawałów serca, bardzo groźny również w przypadku oderwania blaszki miażdżycowej w naczyniach mózgowych (skutkuje udarem niedokrwiennym mózgu).
- zator tłuszczowy (łac. embolia adiposa) – Może powstawać po złamaniach kości, gdy fragmenty oderwanej z ich wnętrza tkanki tłuszczowej dostaną się do krwiobiegu.
- zator komórkowy – np. z komórek wątrobowych w przypadku gwałtownej martwicy wątroby, z komórek łożyska; z komórek nowotworowych może doprowadzić do powstania przerzutu, aczkolwiek mechanizm ten jest znacznie bardziej skomplikowany
- zator wodami płodowymi – może powstawać jako powikłanie ciężkiego porodu, dochodzi do niego ponieważ wody płodowe zawierają tromboplastynę tkankową i gdy dostanie się ona wraz z wodami płodowymi do krwiobiegu matki może uruchomić proces wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, co w efekcie spowoduje powstanie groźnej dla życia skrzepliny.
Pozaustrojowe
- zator powietrzny (łac. aëroembolia) – powstający przy uszkodzeniu żył szyjnych, po zabiegach na miednicy w pozycji Trendelenburga, po iniekcji dużej ilości powietrza do światła naczynia krwionośnego.
- zator azotowy – w chorobie kesonowej.
- zator bakteryjny inaczej infekcyjny (łac. embolus infectiosus) – powstały z obumarłych fragmentów tkanek, bakterii oraz wykrzepionej krwi, stanowi ognisko ropni przerzutowych.
Leczenie
Profilaktyka to przede wszystkim leczenie chorób sprzyjających powstawaniu zakrzepów, takich jak np. żylaki, zaburzenia rytmu serca, a także unikanie sytuacji prowokujących zakrzepice np. długotrwały bezruch, a w razie braku możliwości wyleczenia choroby podstawowej - stosowanie leków przeciwkrzepliwych. Wśród tych ostatnich króluje od dawna kwas acetylosalicylowy - aspiryna. Obecnie stosuje się ją przede wszystkim w zapobieganiu zakrzepom w zmienionych miażdżycowo tętnicach wieńcowych i tętnicach kończyn dolnych.
