Agatha Christie

Agatha Christie

Mary Westmacott

Imię i nazwisko	Agatha Mary Clarissa Miller Christie
Data i miejsce urodzenia	15 września 1890 Torquay
Data i miejsce śmierci	12 stycznia 1976 Wallingford
Narodowość	Angielka
Język	angielski
Dziedzina sztuki	powieść kryminalna, romans
Ważne dzieła
Zabójstwo Rogera Ackroyda Morderstwo w Orient Expressie I nie było już nikogo
Odznaczenia
Nagrody
Mystery Writers of America: 1955
Strona internetowa

Agatha Christie, lady Mallowan, DBE, właśc. Agatha Mary Clarissa Miller Christie (ur. 15 września 1890 w Torquay, zm. 12 stycznia 1976 w Wallingford) – brytyjska autorka powieści kryminalnych i obyczajowych.

Najbardziej znana na świecie pisarka kryminałów oraz najlepiej sprzedająca się autorka wszech czasów. Wydano ponad miliard egzemplarzy jej książek w języku angielskim oraz drugi miliard przetłumaczonych na 45 języków obcych. Pod pseudonimem Mary Westmacott wydała kilka powieści obyczajowych, które również cieszyły się popularnością.

Christie wydała ponad 90 powieści i sztuk teatralnych. Ich akcja toczyła się głównie w zamkniętych pomieszczeniach, a mordercą mógł być tylko jeden z mieszkańców. Wniosła wiele nowych rozwiązań do tradycyjnej sztuki pisania kryminałów. Niektóre z jej powieści mają zaskakujące i wcześniej niespotykane w kryminałach rozwiązania, np. Zabójstwo Rogera Ackroyda czy Morderstwo w Orient Expressie. Jej sztuka Pułapka na myszy, wystawiona po raz pierwszy w 1952 roku w Londynie, osiągnęła liczbę ponad dwudziestu tysięcy przedstawień.

Wiele z jej powieści i opowiadań zostało zekranizowanych, niektóre wielokrotnie (Morderstwo w Orient Expressie, Śmierć na Nilu czy 4.50 z Paddington). Na podstawie dzieł autorki powstały także seriale telewizyjne i słuchowiska radiowe.

Wszystkie utwory objęte były w 1951 roku w Polsce zapisem cenzury, podlegając natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

Życiorys

Christie w okresie dzieciństwa

Urodziła się 15 września 1890 w nadmorskim Torquay w południowo-zachodniej Anglii w hrabstwie Devon, gdzie mieściła się Ashfield, posiadłość jej matki. Była trzecim dzieckiem Clary i Fryderyka Millerów, miała siostrę Margaret i brata Louisa. Decyzją matki, uczyła się w domu. W 1901 zmarł jej ojciec.

12 października 1912 podczas balu w rodzinnym Torquay poznała starszego od siebie o rok pułkownika Archibalda Christie. W wigilię 1914 wzięła z nim ślub. Mieli córkę, Rosalind Hicks (ur. 5 sierpnia 1919, zm. 28 października 2004). Podczas I wojny światowej pracowała jako pielęgniarka w szpitalu, asystentka w aptece oraz jako technik farmaceutyczny, dzięki czemu poznała właściwości trucizn, co wykorzystywała później w swoich powieściach.

W 1926 zmarła jej matka, brat uzależnił się od narkotyków, wydawcy nie spodobała się powieść „Zabójstwo Rogera Ackroyda”, a jej mąż zakochał się w innej kobiecie (Nancy Neele) i zażądał rozwodu. W grudniu 1926 zaginęła na 11 dni, co wywołało poruszenie w prasie (m. in. The New York Times, Daily Herald). Przebywała wówczas w Hydropathic Hotel w uzdrowiskowym Harrogate w Yorkshire, gdzie zameldowała się jako Teresa Neele. W tym czasie popadła w amnezję. W 1928 rozwiodła się z mężem. Wskutek problemów w życiu osobistym skupiła się na pisaniu kolejnych książek i podróżowaniu po świecie.

W 1930 wyszła za młodszego od niej o 13 lat archeologa Maxa Mallowana, którego poznała podczas jednego z wyjazdów w rejon Zatoki Perskiej. Wyjeżdżała z nim na wykopaliska na Bliskim Wschodzie, który później stał się tłem kilku jej powieści (m.in. Śmierci na Nilu i Morderstwie w Mezopotamii). Akcja innych dzieł autorki rozgrywa się w Torquay, miejscu jej narodzin.

W 1971 otrzymała Order Imperium Brytyjskiego.

Klub Detektywów

W 1930 przyłączyła się do Klubu Detektywów zrzeszającego autorów powieści kryminalnych, do którego z twórców angielskich należeli także m.in.: Dorothy L. Sayers i G.K. Chesterton. W 1931 wspólnie z innymi członkami stowarzyszenia napisała powieść The Floating Admiral. Pisarka na krótko została usunięta z klubu, ponieważ sprzeciwiła się zasadom sformułowanym przez członka klubu – Ronalda Knoksa. Jedną z owych zasad była reguła „ratio”, wykluczająca ingerencję sił nadprzyrodzonych w akcję powieściową. Niedozwolone było również utożsamianie mordercy z detektywem lub narratorem.

W 1958 pisarka Dorothy L. Sayers złożyła dymisję, a Christie przejęła jej obowiązki prezesa Klubu Detektywów.

Publikacje

Główni bohaterowie: Herkules Poirot i panna Marple

Agatha Christie stworzyła słynne postaci literackie dwojga detektywów: Belga Herkulesa Poirota oraz starszej pani, detektyw amator panny Marple. Będąc jeszcze u szczytu kariery, Christie napisała dwie powieści z tymi bohaterami – z zastrzeżeniem, że mają się ukazać dopiero po jej śmierci (tj. kilkadziesiąt lat później). Miały to być ostatnie zagadki do rozwiązania dla Poirota i Marple. W ostatniej sprawie kryminalnej rozwiązywanej przez belgijskiego detektywa zostaje on uśmiercony, bo – jak wyjaśniła w swym pamiętniku autorka – zawsze uważała go za nieznośnego. Natomiast panna Marple (której cechy wzorowane były na babce twórczyni) po rozwiązaniu tajemnicy Uśpionego morderstwa spokojnie powraca do swojej wioski.

Wypowiedzi Herculesa Poirot zebrane zostały w książce „Małe szare komórki. Poirot w cytatach”.

Dla obojga głównych bohaterów powieści Agaty Christie opracowane zostały biografie:

• AnneA. Hart AnneA., Herkules Poirot. Życie i czasy. Biografia według Agathy Christie, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1998, ISBN 83-7180-250-1, OCLC 751019524 .
• AnneA. Hart AnneA., Panna Jane Marple. Życie i czasy. Biografia według Agathy Christie, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999, ISBN 83-7180-569-1, OCLC 222675322 .

Spadkobiercy pisarki postanowili kontynuować cykl z Herkulesem Poirot. Na autorkę wybrana została Sophie Hannah. W Polsce ukazały się:

• SophieS. Hannah SophieS., Inicjały zbrodni, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2014, ISBN 978-83-08-05391-1, OCLC 892599034 .
• SophieS. Hannah SophieS., Zamknięta trumna, Poznań: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2016, ISBN 978-83-271-5550-4, OCLC 968485321 .
• SophieS. Hannah SophieS., Zagadka trzech czwartych, Poznań: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2018, ISBN 978-83-271-5875-8, OCLC 1088971489 .
• SophieS. Hannah SophieS., Morderstwa w Kingfisher Hill, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2020, ISBN 978-83-271-6031-7, OCLC 1199650888 .

Powieści kryminalne

Zbiory opowiadań

Zbiory opowiadań kryminalnych autorki dzieli się powszechnie na dwie główne grupy: wydane w Wielkiej Brytanii (łącznie 14) oraz Stanach Zjednoczonych (15). Spośród 21 najpopularniejszych tytułów tylko 7 (biorąc pod uwagę dobór i liczbę utworów) ukazało się w obu krajach w niezmienionej formie.

Wspólny nagrobek Agathy Christie i jej męża Maxa Mallowana przy kościele Marii Panny w Cholsey (Oxfordshire)

Polskie wydania książek Agathy Christie zasadniczo oparte są na wydaniach brytyjskich. Wyjątek stanowi amerykański zbiór „Trzy ślepe myszki”, który zawiera niewydane dotąd w Wielkiej Brytanii w formie książkowej opowiadanie o tym samym tytule. Z kolei „Bożonarodzeniowa przygoda” (pierwotna, krótsza wersja „Tajemnicy gwiazdkowego puddingu”) znajdująca się zbiorze „Dopóki starczy światła” jest jedynym, które nigdy nie znalazło się w zbiorze amerykańskim.

Upamiętniający pisarkę pomnik nieopodal londyńskiego Leicester Square

Pośmiertnie:

Popiersie Agathy Christie w jej rodzinnym Torquay

Inne kompilacje opowiadań:

Pojedyncze opowiadania

• 1936 Poirot and the Regatta Mystery (opublikowane w Chicago Tribune)
• 2009 Pojmanie Cerbera (The Capture of Cerberus, wydane w Agatha Christie's Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making autorstwa Johna Currana); wyszło po polsku w: Sekretne zapiski Agaty Christie i Dwanaście prac Herkulesa
• 2009 The Incident of the Dog's Ball (Agatha Christie's Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making) – napisane w 1933, adaptowane później jako powieść Niemy świadek; wyszło po polsku w: Sekretne zapiski Agaty Christie
• 2014 Hercule Poirot and the Greenshore Folly - napisane w 1954, adaptowane jako powieść Zbrodnia na festynie

Sztuki teatralne zaadaptowane na powieści przez Charlesa Osborne’a

Jako współautorka:

• 1931 The Floating Admiral razem z G.K. Chestertonem, Dorothy L. Sayers i innymi członkami Detection Club.

Romanse napisane pod pseudonimem Mary Westmacott

Książki autobiograficzne

• 1946 Opowiedzcie, jak tam żyjecie (Come, Tell Me How You Live) jako Agatha Christie Mallowan
• 1977 Autobiografia (An Autobiography)
• 2012 Moja podróż po imperium (The Grand Tour: Around the World with the Queen of Mystery)

Bohaterowie powieści Agathy Christie

• Herkules Poirot – belgijski detektyw
• Jane Marple – staruszka, detektyw-amator
• Kapitan Arthur Hastings – przyjaciel Poirota
• Inspektor Japp – policjant, znajomy Poirota
• Ariadna Oliver – pisarka kryminałów, znajoma Poirota
• Panna Felicity Lemon – wierna sekretarka Herkulesa Poirota
• Tommy i Tuppence Beresford – para detektywów-amatorów
• Pułkownik Race – stary przyjaciel Poirota
• Nadinspektor Battle – policjant ze Scotland Yardu
• Dolly Bantry – przyjaciółka panny Marple
• Sir Henry Clithering – przyjaciel panny Marple, emerytowany komisarz policji
• Vera Rossakoff – rosyjska hrabina
• Pan Jason Rafiel – staruszek, przyjaciel panny Marple
• Harley Quin – detektyw „nie z tego świata”, patrz: Tajemniczy pan Quin
• Inspektor Miller – antagonista Herkulesa Poirota
• Parker Pyne – ekscentryczny detektyw, patrz: Parker Pyne na tropie
• Luke Fitzwilliam – emerytowany policjant, patrz: Morderstwo to nic trudnego

Bibliografia

• Megan Gressor, Kerry Cook: Największe romanse wszech czasów. Bożenna Stokłosa (tłum.). Klub Dla Ciebie, 2005. ISBN 83-7404-194-3.

Linki zewnętrzne

• Strona poświęcona Agacie Christie i jej twórczości
• Oficjalna angielskojęzyczna strona Agathy Christie
• Polskie forum fanów Agathy Christie. agathachristie.mixxt.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-09)].
• Agatha Christie w bazie Filmweb