Ajurweda (dewanagari: आयुर्वेद, ang. Ayurveda) – tradycyjna medycyna indyjska, zapoczątkowana w XII wieku p.n.e. Jej obecna forma ukształtowała się między V w. p.n.e. a V w. n.e. Termin „ajurweda” jest złożeniem słów „ajuh" (sanskr. आयु āyuh) – „życie” oraz „weda” (dewanagari वेद), czyli „wiedza o życiu” lub „przebieg życia”. Ajurweda zajmuje się zdrowiem fizycznym, psychicznym i duchowym. Jest jednym z niewielu systemów medycyny tradycyjnej, wykorzystujących chirurgię. Światowa Organizacja Zdrowia w pełni uznaje ajurwedę (tak samo, jak np. tradycyjną medycynę chińską) za naukę medyczną. System ajurwedy jest przez medycynę konwencjonalną (zachodnią) uznawany za medycynę komplementarną lub pseudonaukę w związku z łączeniem zjawisk empirycznych z koncepcjami metafizycznymi. Niektórzy badacze określają ją jako system protonaukowy lub pozanaukowy.
Medycyna alternatywna
Eksperymenty laboratoryjne sugerują, że niektóre substancje używane w ajurwedzie mogą zostać wykorzystane w opracowaniu skutecznych leków. Nie ma jednak dostatecznych dowodów na ich skuteczność w terapiach medycznych stosowanych obecnie. Na podstawie badań organizacji Cancer Research UK nie ma żadnego dowodu naukowego, który wykazywałby efektywność ajurwedy w kuracji jakichkolwiek schorzeń. Masaże oraz techniki relaksacyjne są często korzystne dla niektórych pacjentów onkologicznych. Na podstawie eksperymentów przeprowadzonych na zwierzętach istnieją podstawy, by twierdzić, iż ziołowe produkty używane w systemie ajurwedy mogą być dalej rozwijane. Z badań przeprowadzonych w 2008 roku na temat sprzedaży leków przez Internet wynika, że około 21% wyprodukowanych w USA i Indiach opatentowanych produktów medycznych odnoszących się do ajurwedy zawierało niebezpieczną ilość metali ciężkich takich jak ołów, rtęć i arsen.
Historia
Najwcześniej znanymi lekarzami byli Ćaraka i Suszruta. Do dziś z ich podręczników do medycyny korzystają studenci medycyny ajurwedyjskiej. Ćaraka specjalizował się w medycynie chorób wewnętrznych, Suszruta natomiast był chirurgiem i wierzył, że chirurgia jest najlepszym sposobem leczenia, gdyż pozwala uzyskać natychmiastowe rezultaty. Ćarakasanhita oraz Suszrutasanhita zostały napisane w VII w. p.n.e..
W obrębie ajurwedy opracowano osiem specjalizacji:
- choroby wewnętrzne,
- chirurgia ogólna,
- leczenie chorób głowy i szyi,
- pediatria,
- toksykologia,
- nauka o afrodyzjakach,
- nauka o odmładzaniu,
- psychiatria (w tym leczenie chorób wywołanych przez złe duchy).
Teoria
Koncepcja pięciu żywiołów (panća mahabhuta)
Według ajurwedy wszystko składa się z pięciu żywiołów, czyli bhut („panća mahabhutas”). Wyróżnia ona: eter (akaśa), powietrze (waju), ogień (agni), wodę (dźala) i ziemię (prythwi). Znajdować się mają one we wszystkich elementach świata, przejawiają się jednak na różne sposoby i w różnym natężeniu. Istoty żyjące posiadają jeszcze jeden element (prana). Prana to siła życiowa, podstawowa energia odpowiadająca za fizyczne, umysłowe i duchowe zdrowie oraz siłę.
Właściwości
Każdemu żywiołowi ajurweda przypisuje zestaw właściwości i cech, czyli gun. Guny połączyć można w przeciwstawne pary, w których każda właściwość / cecha stanowi kraniec spektrum. Wyróżnia się dziesięć takich par: suchy - tłusty, lekki - ciężki, ruchliwy - statyczny, szorstki - gładki, zimny - gorący, przejrzysty - zamglony, twardy - miękki, płynny - gęsty, ostry - tępy, subtelny - pokaźny.
Konstytucje
Żywioły i właściwości łączą się w konstytucje, czyli dosze, które opisują to, jak natura odzwierciedla się w danej jednostce. Ajurweda wyróżnia trzy dosze: vata (żywioły: eter i powietrze; właściwości: lekki, ruchliwy, przejrzysty, subtelny, suchy, szorstki, twardy, zimny) pitta (żywioły: ogień i woda; właściwości: lekki, ostry, tłusty lub suchy, gorący, płynny) i kapha (żywioły: woda i ziemia; właściwości: ciężki, statyczny, gęsty, tłusty, gładki, miękki, tępy, zamglony, pokaźny, ciepły lub chłodny). Odpowiadają one za tkanki, narządy i funkcje ciała. Tak jak w przypadku żywiołów, wszystkie trzy dosze występują w każdej jednostce, jednak w różnym natężeniu. To, w jakich proporcjach dosze przejawiają się w danej jednostce, ajurweda nazywa pierwotną konstytucją, czyli prakriti.
Prana
Prana w sanskrycie oznacza „oddech” i jest rozumiana jako siła podtrzymująca życie, energia witalna. Jest to podstawowe założenie ajurwedy i jogi. Energia ta przepływa przez kanały subtelne zwane nadi oraz podtrzymuje życie w ciele i umyśle.
Agni
Agni to ogień trawienny. To właśnie agni pozwala dobrze trawić pokarm i sprawia, że wszystkie składniki odżywcze docierają do tkanek. To dzięki agni umysł ma moc, aby za pomocą inteligencji i dyscypliny osiągnąć wewnętrzne piękno. To także agni oczyszcza ciało z toksyn i produktów przemiany materii.
Terapia oczyszczająca (panća karma)
Panća karma oznacza dosłownie „pięć działań oczyszczających”. Terapia stanowi głębokie oczyszczenie ciała z nieczystości oraz ponowne odżywienie tkanek, dzięki czemu poprawia się stan zdrowia, a oznaki starzenia się organizmu znikają. Ciało nabiera witalności, dosze są w równowadze, co pozwala na zachowanie dobrego zdrowia oraz harmonii. Pięć działań oczyszczających składających się na zabieg panća karma:
- Wireczana – oczyszczenie przy zastosowaniu środków przeczyszczających w celu usunięcia nieczystości z jelita cienkiego.
- Basti (dzieli się na niruna oraz anuwasana) – lewatywy z wywarów ziołowych lub olejowych mające za zadanie oczyścić oraz unormować funkcjonowanie jelita grubego.
- Wamana – lewatywy oraz prowokowanie wymiotów w celu usunięcia toksyn z żołądka.
- Nasja – krople do nosa stosowane w celu usunięcia toksyn z obszaru głowy.
- Rakta moksza – upuszczanie krwi lub jej oczyszczanie z wykorzystaniem ziół.
W terapii oczyszczającej dużą rolę odgrywają faza przygotowania organizmu (purwa karma) oraz regeneracji (paszat karma). Purwa karma to seria zabiegów rozluźniających i rozgrzewających, na które składają się masaż synchroniczny abhjanga, udwartana – masaż z peelingiem oraz garszana – masaż jedwabnymi rękawicami. Po masażach następują udrożniające kanały energetyczne zabiegi ziołowe, np. baspa sweda – kąpiel parowa z ziołami, nadi sweda – przykładanie wężyka z parą do wybranych punktów na ciele, tapa sweda – sauna lub przebywanie w pobliżu ogniska. Celem purwa karmy jest usunięcie złogów, zbędnych produktów przemiany materii i toksyn z organizmu. Intensywny masaż służy przesunięciu tychże w stronę dużych organów (np. żołądka), dzięki czemu będą mogły zostać usunięte z organizmu podczas panća karmy.
Paszat karma ma miejsce po panća karmie i służy regeneracji i odbudowie organizmu po intensywnym oczyszczaniu. W fazie tej kuracjusz poddawany jest delikatnym, odprężającym masażom i pije wzmacniające zioła. Do potrzeb pacjenta dostosowywana jest również dieta.
Masaże i zabiegi ajurwedyjskie
Masaż jest terapią, która pozwala odblokować kanały energetyczne (nadi) dla prawidłowego przepływu energii witalnej.
- Abhjanga – jest częścią tradycyjnego ajurwedyjskiego programu oczyszczającego i odmładzającego nazywającego się panćakarma. Masaż wykonywany jest przy użyciu dużej ilości ciepłego oleju sezamowego. W trakcie masażu toksyny usuwane są z ciała, kanały energetyczne odblokowują się, pozwalając na swobodny przepływ energii życiowej. Masaż abhjanga rozpoczynamy od masażu głowy, który może być zrobiony na sucho lub olejem sezamowym. Zwiększa sprawność umysłową i wydolność fizyczną.
- Garszana – wykonywany jest nieco szorstkimi, wyprodukowanymi z surowego jedwabiu rękawicami. Działa jak peeling i polecany jest osobom z przewagą doszy kapha. W salonach kosmetycznych stosowany w terapiach antycellulitowych i odchudzających.
- Shirodhara – masaż na trzecie oko. Bardzo głęboko relaksuje, ma wręcz działanie transowe. Polega na polewaniu czoła – okolic tzw. trzeciego oka i nasady włosów strumieniem ciepłego płynu (np. olej ziołowy). Osoba poddana zabiegowi leży na plecach, na stole do masażu, a terapeutyczny płyn spływa po głowie, włosach, przez określoną ilość czasu. Do polewania używa się specjalnego naczynia, zawieszonego na stojaku nad głową pacjenta tak, aby strumień płynu spływał z wysokości 8-10 cm, w sposób ciągły, nieprzerwany, powolny i jednostajny.
