Aseksualizm, inaczej aseksualność – całkowite lub częściowe nieodczuwanie pociągu seksualnego w stronę innych osób. Osoby wchodzące w spektrum aseksualizmu zazwyczaj nie postrzegają ludzi w sposób seksualny, co oznacza, że nie są w stanie zostać pobudzone seksualnie czyimś wyglądem, ubiorem, kształtami, budową ciała itp. Brak odczuwania pociągu seksualnego (lub jego słabszy poziom) nie oznacza jednak że osoby aseksualne nie są w stanie się zakochiwać czy posiadać partnerów. Oprócz orientacji seksualnych (pociągu seksualnego w stronę innych osób) istnieją jeszcze Romantic orientation (pociąg romantyczny w stronę innych osób), i to głównie dzięki orientacji romantycznej osoby aseksualne dobierają sobie partnerów. Aseksualiści są w stanie także odczuwać atrakcyjność estetyczną, co oznacza, że mogą zostać zauroczeni lub podkochiwać się w jakiejś osobie ze względu na jej wygląd, jednak nie odczuwać przy tym seksualnego pociągu w jej stronę.
Aseksualizm w ciągu ostatnich lat staje się uznawany przez coraz więcej środowisk naukowych za jedną z orientacji seksualnych lub za brak orientacji seksualnej. W zależności od przyjmowanej definicji szacuje się, że osoby aseksualne stanowią od 0,6% do 5,5% populacji.
Aseksualizm nie jest tym samym, co abstynencja seksualna, która jest powstrzymaniem się od aktywności seksualnej. Brak pociągu seksualnego w stronę innych osób u aseksualistów, nie musi zawsze oznaczać obrzydzenia intymnością. Stosunek aseksualistów do współżycia czy masturbacji może objawiać się zupełnie inaczej u różnych osób. W spektrum aseksualizmu mogą znajdować się osoby które odpycha lub całkowicie nie interesuje idea seksu (sex-repulsed), takie które są wobec niego neutralne (sex-neutral) oraz takie których seks nie odpycha i które go lubią czy odczuwają z niego przyjemność (sex-positive). Niektórzy aseksualiści są w stanie posiadać fantazje erotyczne oraz czerpać przyjemność z masturbacji. Istnieją różne powody dla których ludzie (nie tylko aseksualiści) podejmują się aktywności seksualnych: przyjemność którą taka aktywność powoduje, zaspokajanie potrzeb partnera, bliskość z partnerem czy spłodzenie potomka. Aktywność seksualna w spektrum aseksualizmu może się też pojawić w jego podkategoriach, takich jak demiseksualizm, gdzie pociąg seksualny do jakiejś osoby powstaje jedynie po wytworzeniu się wystarczająco głębokiej więzi emocjonalnej lub szarej aseksualności gdzie osoba bardzo rzadko odczuwa pociąg seksualny lub/i odczuwa go tylko w określonych okolicznościach. Aseksualizm nie jest tożsamy z hipolibidemią (brakiem lub utratą potrzeb seksualnych). Część aseksualistów posiada libido, lecz nie jest ono zwrócone w stronę innych osób.
Przyczyny aseksualizmu
Tak jak w przypadku innych orientacji seksualnych, nie jest jasne, co determinuje aseksualizm. Osoby postronne, nierozumiejące lub nieakceptujące aseksualizmu jako orientacji seksualnej, wskazują jako jego przyczynę najczęściej problemy hormonalne, zaburzenia depresyjne, stres, przyjmowanie niektórych leków, opóźnione pojawienie się pociągu seksualnego, menopauzę, realizację skryptu rodzinnego, molestowanie seksualne lub zmuszanie przez partnera do współżycia w przeszłości, tłumienie swojej seksualności, ukrywanie homoseksualizmu, obawy przed niechcianą ciążą lub chorobami przenoszonymi drogą płciową, niespotkanie właściwej osoby, zbyt niskie lub zbyt wysokie poczucie własnej wartości lub uważają, że aseksualizm jest przejściową fazą. I chociaż większość ludzi identyfikujących się jako osoby aseksualne twierdzi, że żaden z powyższych problemów ich nie dotyczy, badania pokazują, że wśród aseksualistów jest wyższy procent osób doświadczających objawów PTSD oraz osób, które doświadczyły napaści seksualnej w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Inni zauważają, że niektóre z wymienionych sytuacji mogłyby mieć wpływ na brak libido, ale nie na niewystępowanie pociągu seksualnego.
Odmiany aseksualizmu
Aseksualiści, choć nie odczuwają pociągu seksualnego wobec żadnej z płci, mogą angażować się w związki romantyczne z innymi ludźmi. Obecnie najczęściej dokonuje się podziału aseksualistów ze względu na „orientację romantyczną”:
- „aromantyczność” – brak pociągu romantycznego
- „biromantyczność” – pociąg romantyczny wobec osób dwóch lub więcej płci
- „heteroromantyczność” – pociąg romantyczny wobec osób innej płci (przeciwnej)
- „homoromantyczność” – pociąg romantyczny wobec osób tej samej płci
- „skolioromantyczność”– pociąg romantyczny wobec osób o niebinarnej tożsamości płciowej
- „androromantyczność” – pociąg romantyczny wobec mężczyzn i/lub męskich osób niebinarnych
- „gynoromantyczność” – pociąg romantyczny wobec kobiet i\lub kobiecych osób niebinarnych
- „panromantyczność“ - pociąg romantyczny bez względu na płeć
- „omniromantyczność” – pociąg romantyczny wobec osób o każdej tożsamości płciowej (także niebinarnych)
- „poliromantyczność” – pociąg romantyczny wobec osób o niektórych tożsamościach płciowych
- „demiromantyczność” – pociąg romantyczny jedynie po nawiązaniu głębokiej więzi
Osoby, które czują, że znajdują się gdzieś na spektrum pomiędzy byciem aseksualnym a alloseksualnym mogą też się identyfikować jako demiseksualne. Osoby demiseksualne mogą odczuwać pociąg seksualny, ale tylko wobec osób z którymi mają głęboką więź emocjonalną. Przedrostek demi- bywa dodawany do pozostałych nazw orientacji seksualnych (np. demibiseksualizm). Osoby aseksualne mogą też identyfikować się jako osoby proseksualne lub antyseksualne, co opisuje ich stosunek do zachowań seksualnych swoich, jak też cudzych.
Ci aseksualiści, którzy szukają romantycznego związku, znajdują się w trudnej sytuacji, ponieważ znaczna większość ludzi nie jest aseksualna. Aseksualiści będący w stanie tolerować seks mogą wiązać się z tą większością, ale nawet wtedy ich brak zainteresowania może być frustrujący dla ich partnerów, czyniąc trudnym długotrwały związek. Osoby aseksualne mogą też dać partnerom możliwość zaspokojenia potrzeb seksualnych gdzie indziej, utrzymywać związek bez seksu z tymi, którzy są skłonni do poświęcenia, umawiać się tylko z innymi aseksualistami lub żyć samotnie.
Starsza klasyfikacja
Niektórzy aseksualiści używają klasyfikacji, którą opisał (a później z niej zrezygnował) założyciel AVEN, David Jay:
- aseksualista typu A posiada libido, ale nie odczuwa pociągu romantycznego wobec innych osób
- typ B nie posiada libido, ale odczuwa pociąg romantyczny wobec innych osób
- typ C posiada libido i odczuwa pociąg romantyczny wobec innych osób, ale nie doświadcza ich jako powiązanych ze sobą
- typ D nie posiada libido i nie odczuwa pociągu romantycznego wobec innych osób
Klasyfikacja ta nie jest już oficjalnie używana jako zbyt ograniczona, jednak niektórzy aseksualiści uważają, że jest to dobry sposób na określenie ich orientacji.
Badania naukowe
Aseksualizm jako orientacja seksualna
Długo trwały debaty nad tym, czy aseksualizm jest orientacją seksualną, czy nie. Myślano, że część osób określających się jako aseksualne spełnia kryteria hipolibidemii, jednak naukowcy tacy jak dr Bella DePaulo zauważają, że skoro ich stan nie sprawia im żadnych uciążliwości ani nie przysparza cierpień, nie można nazywać go zaburzeniem. Inni przypominali, że niegdyś to samo mówiono o homoseksualizmie, a teraz jest on rozpoznawany jako orientacja seksualna.
Michael D. Storms uważał, że orientacja seksualna to dwa kontinua, oś heteroseksualności i homoseksualności, a orientacja to wyjściowa suma tych dwóch osi. Osoby mocno heteroseksualne i mało homoseksualne nazywamy heteroseksualnymi. Mocno homoseksualne i mało heteroseksualne – homoseksualnymi. Mocno heteroseksualne i mocno homoseksualne – biseksualnymi. A mało heteroseksualne i mało homoseksualne – aseksualnymi. Zgodnie z takim ujęciem aseksualizm jest rzeczywiście jedną z orientacji seksualnych.
W 2015 roku powstał kwestionariusz umożliwiający rozróźnienie osób aseksualnych od alloseksualnych bez względu na to, czy dana osoba sama identyfikowała się jako osoba aseksualna czy nie. Dzięki temu możliwe było przeprowadzenie badania porównującego osoby aseksualne z osobami z HSDD, czyli zespołem obniżonego popędu płciowego. Badanie to wykazało znaczące różnice pomiędzy tymi dwiema grupami, co doprowadziło do odrzucenia hipotezy o tym, że aseksualizm mógłby być uznawany za zaburzenie seksualne.
Demografia
W połowie dwudziestego wieku Alfred Kinsey ocenił każdą osobę w grupie badanych w skali od 0 do 6, według ich orientacji seksualnej: od heteroseksualnej do homoseksualnej (współcześnie znane jako skala Kinseya). Dodał też kategorię oznaczoną „X” dla osób bez kontaktów i reakcji socjoseksualnych. Według Kinseya 1,5% populacji dorosłych mężczyzn należało do kategorii „X”. W drugiej książce opisał dokładniej osoby do niej należące: stanowiły 14–19% niezamężnych kobiet, 1–3% zamężnych kobiet, 5–8% zamężnych w przeszłości kobiet, 3–4% nieżonatych mężczyzn, 0% żonatych mężczyzn i 1–2% żonatych w przeszłości mężczyzn.
Więcej danych demograficznych o aseksualistach pojawiło się w 1994 roku, kiedy to po wybuchu pandemii AIDS w Wielkiej Brytanii została przeprowadzona ankieta dotycząca między innymi pociągu seksualnego. 1,05% badanych odpowiedziało, że nigdy nie odczuwało go wobec żadnej z płci. W 2004 roku dr Anthony Bogaert zauważył, że osób aseksualnych może być dużo więcej, ponieważ 30% osób, z którymi skontaktowali się ankieterzy odmówiło udziału w badaniu, a wydaje się bardzo prawdopodobne, że osoby aseksualne były bardziej skłonne do odmówienia udziału w badaniach dotyczących seksualności, ponieważ nie miały doświadczeń seksualnych. Według tych samych badań osoby homoseksualne i biseksualne stanowiły razem 1,1% populacji.
Badania przeprowadzone na baranach dowiodły, że 2–3% osobników badanej populacji kompletnie nie wykazywało zainteresowania żadną z płci. Inne badania, przeprowadzone na szczurach i myszoskoczkach wykazały brak zainteresowania samicami u 12% samców. Jednakże interakcje między samcami nie zostały sprawdzone (ze względu na agresję obu gatunków).
Społeczność aseksualna
Dr Elizabeth Abbott, autorka Historii celibatu potwierdza różnicę między aseksualizmem a abstynencją seksualną i przypuszcza, że w populacji od zawsze istniał pierwiastek aseksualny, jednak aseksualiści pozostawali w ukryciu. Choć w średniowiecznej Europie nieskonsumowanie związku uważane było za „obrazę dla sakramentu małżeństwa”, aseksualizm – w przeciwieństwie do homoseksualizmu – nigdy nie był nielegalny, przez co aseksualiści pozostali niewidoczni. Dopiero w XXI wieku, dzięki powszechnemu dostępowi do Internetu i popularności serwisów społecznościowych mogła powstać społeczność zbudowana na bazie wspólnej tożsamości aseksualnej.
W 2001 roku powstało AVEN (ang. Asexual Visibility and Education Network, czyli „sieć widoczności i edukacji aseksualnej”), założone przez Davida Jaya w celu zwiększenia akceptacji aseksualizmu w społeczeństwie, zainicjowania publicznej dyskusji na jego temat oraz działania na rzecz rozwoju społeczności aseksualnej. Od tego czasu sieć znacznie się powiększyła – obecnie posiada ponad 35 tys. zarejestrowanych użytkowników i jest największą społecznością aseksualistów w Internecie, będąc jednocześnie źródłem informacji i miejscem spotkań dla ludzi aseksualnych lub zastanawiających się nad swoją orientacją seksualną, ich przyjaciół i rodzin, naukowców i prasy. Istnieje też 13 skupionych wokół AVEN społeczności lokalnych, między innymi jedna w Polsce. Członkowie AVEN angażują się w materiały na temat aseksualizmu w telewizji, prasie i radiu oraz uczestniczą w wykładach, konferencjach i paradach na całym świecie.
Wzrost świadomości społecznej na temat aseksualizmu jest ważny ze względu na istnienie dużej części społeczeństwa, która nie rozumie lub nie wierzy w aseksualizm, co prowadzi do dyskryminacji i uprzedzeń wobec aseksualistów. Dzięki istnieniu społeczności takich jak AVEN, osoby aseksualne mają możliwość znalezienia ludzi, którzy doświadczają tego samego, dzięki czemu nie muszą czuć się osamotnione i odizolowane od społeczeństwa.
Po okresie debaty, w sierpniu 2010, na potrzeby parad Pride została wybrana flaga dla społeczności aseksualnej. Od tego czasu jest często używana jako symbol aseksualizmu na paradach, festiwalach, w Internecie, prasie, na bransoletkach, szalikach, plakietkach itp. Każdy z kolorów na fladze ma swoje znaczenie – czarny reprezentuje aseksualizm, szary: demiseksualizm i tzw. szary aseksualizm, biały: sprzymierzeńców, a fioletowy: społeczność. Kolory są też odniesieniem do trójkąta używanego przez AVEN.
Religie a aseksualizm
Obecnie aseksualiści praktycznie nie doświadczają religijnego potępienia i – w przeciwieństwie np. do homoseksualistów – nie są ofiarą konserwatywnych grup religijnych, jednak część kapłanów wypowiada się o nienaturalności aseksualizmu, twierdząc, że seksualność jest darem od Boga.
Znane osoby aseksualne
- Emilie Autumn, amerykańska piosenkarka, poetka i skrzypaczka
- J.M. Barrie, autor Piotrusia Pana
- Bradford Cox, amerykański piosenkarz, lider zespołów Deerhunter i Atlas Sound
- Janeane Garofalo, amerykańska artystka, aktorka, aktywistka polityczna i pisarka
- Edward Gorey, amerykański pisarz i ilustrator
- Tim Gunn, amerykański konsultant modowy i osobowość telewizyjna
- Keri Hulme, autorka The Bone People, zwyciężczyni Nagrody Bookera w 1985
- Kenji Miyazawa, japoński poeta i pisarz
- Kim Deal, amerykańska gitarzystka rockowa
- Paula Poundstone, amerykańska artystka
- Maia Kobabe, autor komiksów z USA
- Yuhki Kamatani, mangaka z Japonii
- Alice Oseman, brytyjska pisarka, autorka m.in. komiksów Heartstopper
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Asexual Visibility and Education Network. asexuality.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-19)]. (ang.)
- Demisexuality Resource Center resources for demisexuals, partners, and allies (ang.)