Barszcz (Heracleum L.) – rodzaj z rodziny selerowatych (Apiaceae). Obejmuje 88 gatunków. Rośliny te są szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej, głównie w strefie klimatu umiarkowanego.

Kilka gatunków azjatyckich i kaukaskich osiągających okazałe rozmiary, z kwiatostanami o średnicy do 1 m, rozpowszechnionych zostało jako rośliny ozdobne (niektóre także jako pastewne), po czym stały się inwazyjne w Europie i Ameryce Północnej – barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego H. sosnowskyi i barszcz perski H. persicum. Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze, pastewne, przyprawowe. Niektóre gatunki odgrywają istotną rolę w tradycyjnej medycynie chińskiej.

Rozmieszczenie geograficzne

Barszcz Mantegazziego

Barszcz zwyczajny

Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną półkuli północnej oraz obszary górskie w strefie międzyzwrotnikowej. Większość przedstawicieli występuje w Azji (brak ich tylko na krańcach południowych i południowo-wschodnich tego kontynentu). W Europie rośnie 8 gatunków, jeden w Ameryce Północnej (na Alasce, w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych, z wyłączeniem ich południowo-wschodniej części). W Afryce rodzaj występuje w północno-zachodniej części kontynentu oraz w górach strefy międzyzwrotnikowej.

Gatunki flory Polski

barszcz Mantegazziego Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – zadomowiony antropofit
barszcz kosmaty Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. – efemerofit
barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi Manden. – zadomowiony antropofit
barszcz syberyjski Heracleum sibiricum L.
barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium L.

Morfologia

Pokrój: Byliny, rzadko rośliny dwuletnie o łodygach prosto wzniesionych, rozgałęziających się, żebrowanych, kreskowanych lub okrągłych na przekroju. Korzeń zwykle zgrubiały, walcowaty lub wrzecionowaty, rzadziej system korzeniowy wiązkowy. Pędy lub różne ich części owłosione lub nagie.
Liście: Przynajmniej dolne i odziomkowe ogonkowe, z szeroką pochwą liściową. Blaszki trójlistkowe lub pierzaste, o odcinkach niewcinanych, wrębnych lub klapowanych.
Kwiaty: Zebrane w okazałe zwykle baldachy złożone. Pokryw brak lub składają się z 1–2 listków, pokrywki zaś są liczne. W środkowych baldaszkach kwiaty są obupłciowe, a w skrajnych często tylko męskie. Kwiatów w baldaszkach jest wiele, podobnie jak baldaszków w kwiatostanie złożonym. Kielich drobny, często ze słabo widocznymi ząbkami działek lub są one trójkątne albo lancetowate. Płatki korony białe, żółtawe, zielonkawe lub czerwonawe, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki bywają większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Stylopodium stożkowate, szyjki słupka krótkie, proste lub odgięte. Krążek miodnikowy, niski, stożkowaty, o brzegu falistym.
Owoce: Rozłupnia rozpadająca się na dwie eliptyczne lub jajowate, silnie spłaszczone rozłupki, na brzegu oskrzydlone, nagie lub owłosione.

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów podplemienia Tordyliinae, plemienia Tordylieae, podrodziny Apioideae z rodziny selerowatych (Apiaceae).

Wykaz gatunków

Heracleum abyssinicum (Boiss.) C.Norman
Heracleum aconitifolium Woronow
Heracleum akasimontanum Koidz.
Heracleum albovii Manden.
Heracleum amanum Boiss. & Kotschy
Heracleum angustisectum (Stoj. & Acht.) Peev
Heracleum anisactis Boiss. & Hohen.
Heracleum antasiaticum Manden.
Heracleum apiifolium Boiss.
Heracleum argaeum Boiss. & Balansa
Heracleum asperum (Hoffm.) M.Bieb.
Heracleum austriacum L.
Heracleum bhutanicum M.F.Watson
Heracleum biternatum W.W.Sm.
Heracleum candicans Wall. ex DC.
Heracleum × carbonnieri Reduron, Michaud & J.Molina
Heracleum carpaticum Porcius – barszcz karpacki
Heracleum chorodanum (Hoffm.) DC.
Heracleum crenatifolium Boiss.
Heracleum cyclocarpum K.Koch
Heracleum dalgadianum S.M.Almeida
Heracleum dissectifolium K.T.Fu
Heracleum dissectum Ledeb.
Heracleum egrissicum Gagnidze
Heracleum elgonense (H.Wolff) Bullock
Heracleum fargesii H.Boissieu
Heracleum forrestii H.Wolff
Heracleum franchetii M.Hiroe
Heracleum freynianum Sommier & Levier
Heracleum gorganicum Rech.f.
Heracleum grandiflorum Steven ex M.Bieb.
Heracleum hemsleyanum Diels
Heracleum henryi H.Wolff
Heracleum humile Sm.
Heracleum incanum Boiss. & A.Huet
Heracleum jacquemontii C.B.Clarke
Heracleum kansuense Diels
Heracleum kingdonii H.Wolff
Heracleum lehmannianum Bunge
Heracleum leskovii Grossh. – barszcz Leskowa
Heracleum ligusticifolium M.Bieb.
Heracleum likiangense H.Wolff
Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier – barszcz Mantegazziego
Heracleum maximum W.Bartram – barszcz wełnisty
Heracleum moellendorffii Hance
Heracleum nyalamense R.H.Shan & T.S.Wang
Heracleum oncosepalum (Hand.-Mazz.) Pimenov & Kljuykov
Heracleum oreocharis H.Wolff
Heracleum orphanidis Boiss.
Heracleum ossethicum Manden.
Heracleum paphlagonicum Czeczott
Heracleum pastinaca Fenzl
Heracleum pastinacifolium K.Koch
Heracleum persicum Desf. ex Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall. – barszcz perski
Heracleum peshmeniana Ekim
Heracleum pinnatum C.B.Clarke
Heracleum platytaenium Boiss.
Heracleum ponticum (Lipsky) Schischk. ex Grossh.
Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. – barszcz kosmaty
Heracleum pumilum Vill.
Heracleum rapula Franch.
Heracleum rawianum C.C.Towns.
Heracleum rechingeri Manden.
Heracleum × rodnense Nyár. & Todor
Heracleum roseum Steven
Heracleum scabridum Franch.
Heracleum scabrum Albov
Heracleum schansianum Fedde ex H.Wolff
Heracleum schelkovnikowii Woronow
Heracleum sibiricum L. – barszcz syberyjski
Heracleum sommieri Manden.
Heracleum sosnowskyi Manden. – barszcz Sosnowskiego
Heracleum souliei H.Boissieu
Heracleum sphondylium L. – barszcz zwyczajny
Heracleum stenopteroides Fedde ex H.Wolff
Heracleum stenopterum Diels
Heracleum subglabrum Kitam.
Heracleum subtomentellum C.Y.Wu & M.L.Sheh
Heracleum sumatranum Buwalda ex Steenis
Heracleum taylorii C.Norman
Heracleum tiliifolium H.Wolff
Heracleum trachyloma Fisch. & C.A.Mey.
Heracleum vicinum H.Boissieu
Heracleum villosum (Hoffm.) Fisch. ex Spreng. – barszcz owłosiony
Heracleum wenchuanense F.T.Pu & X.J.He
Heracleum wilhelmsii Fisch. & C.A.Mey. – barszcz Wilhelmsa
Heracleum wolongense F.T.Pu & X.J.He
Heracleum woodii M.F.Watson
Heracleum xiaojinense F.T.Pu & X.J.He
Heracleum yungningense Hand.-Mazz.

Zastosowanie

Kilka gatunków azjatyckich i kaukaskich osiągających okazałe rozmiary, z kwiatostanami o średnicy do 1 m, rozpowszechnionych zostało w Europie i Ameryce Północnej jako rośliny ozdobne i pastewne: barszcz Mantegazziego H. mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego H. sosnowskyi i barszcz perski H. persicum.
Niektóre gatunki wykorzystywane są jako lecznicze (np. w tradycyjnej medycynie chińskiej), jadalne, pastewne i przyprawowe. Ważną przyprawą w Sikkimie są owoce H. sphondylium var. montanum. Korzenie, łodygi i liście tego gatunku były jadane w Ameryce Północnej. Gatunek ten opisywany jest także jako ważne warzywo dla Słowian, stopniowo zapominane w XVIII i XIX wieku.
Z łodyg dużych gatunków barszczu współcześni muzycy ludowi wytwarzają instrumenty dęte.

Kontrola autorytatywna (takson):

NKC: ph328398
J9U: 987007541575005171

Encyklopedia internetowa:

БРЭ: 1879443
SNL: bjørnekjeks
DSDE: bjørneklo

Identyfikatory zewnętrzne:

African Plant Database: 191331
EoL: 61809
Flora of China: 115150
GBIF: 3034824
INaturalist: 53095
IPNI: 40079-1
ITIS: 29669
NCBI: 40917
Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:30054087-2
Tela Botanica: 101640
Tropicos: 40024239
USDA PLANTS: HERAC