Beatbox – forma rytmicznego tworzenia dźwięków – np. perkusji, linii basowej, głosów zwierząt, scratchy za pomocą narządów mowy – ust, języka, krtani, gardła czy przepony. Technika, przez niektórych określana jako hip-hopowy odwrót od maszyn poprzez naśladowanie głosem rytmów i dźwięków, paradoksalnie inspirowana jest estetyką maszynistyczną.
Nazwę zjawiska można zapisać na kilka sposobów: "beatbox", "human beatbox", "beatboxing"; niekiedy funkcjonuje spolszczony "bitboks".
Początki i inspiracje
Sztuka naśladowania dźwięków istniała od niepamiętnych czasów, począwszy od śpiewów plemiennych, poprzez wczesny soul i funk z lat 70., gdzie artyści okrzykami i przeróżnymi efektami wokalnymi uzupełniali brzmienie utworu. Początek beatboxu w formie zbliżonej do czasów współczesnych datuje się na lata 80. Wtedy właśnie, w biednych dzielnicach murzyńskich, gdzie dzieciaki nie miały pieniędzy na sprzęt muzyczny, a kreatywność i ekspresja poprzez muzykę stanowiły jedyną ucieczkę od szarej rzeczywistości, rozpoczęto tworzenie "czegoś" z "niczego". Na ulicach błyskawicznie pojawiały się zespoły a cappella, używające w swym repertuarze mocnego, czarnego wokalu wspomaganego muzyką prosto z ust. Pierwszym polskim beatbokserem był Wiesław Iwasyszyn. Na początku lat 80. XX wieku występował na festiwalach w Jarocinie.
Za jednego z prekursorów beatboksu można uznać Louisa Armstronga, wykonawcę jazzowego, który podczas wykonywania utworu "Heebien Jeebies" zapomniał fragmentu tekstu i wstawił w tym miejscu rytmicznie powtarzane bezsensowne sylaby, co dało początek nowemu gatunkowi wokalistyki – scatowi, rozwijanemu później m.in. przez Ellę Fitzgerald. Wielu beatboxerów również używa scatu i jego pochodnych w swoich utworach.
Współczesny beatbox
Współczesny beatbox rozwijali artyści hip-hopowi z USA. Jednym z pierwszych, którzy pojawili się w mediach prezentując beatbox był Darren Buffy Robinson, który podczas konkursu talentów w Radio City Music Hall w 1983 razem ze swoją grupą "Disco Three" (znaną później jako "Fat Boys") wystąpił prezentując unikalną technikę naśladowania dźwięków hiphopowych maszyn perkusyjnych ustami. Do jego najbardziej popularnych dźwięków należy ciężkie oddychanie, znane jako "hagga hagga sound".
Doug E Fresh, którego pełna ksywka brzmiała "Doug E Fresh the Human Beatbox" występując w latach 80. w kilku filmach hip-hopowych, znany jest z perfekcyjnego władania click rollami.
Kolejnym ojcem beatboxu jest Kenny Muhammad zwany także human orchestra, znany z utworu "Four Elements" z płyty Rahzela "Make The Music 2000". Wprowadził doskonałe dźwięki oddechowe, werbel określany później jako 'Keh' i precyzyjne bity elektro, np. "Wind technique" ze wspomnianego utworu na płycie Rahzela.
Jest także Biz Markie, który z początku oprócz beatboxu zajmował się rapem, gdzie wprowadził nową żartobliwą i autoironiczną jakość. Skończył jednak ten obszar działalności, obecnie zajmuje się produkcją i występami imprezowymi. Jego znane dźwięki to wibracje gardłowe (ang. throat tapping) oraz efekt polegający na śmiechu podczas beatboxowania.
Za głównego promotora beatboksu w latach dziewięćdziesiątych należy uznać Rahzela, który wybił beatbox z podziemia i niebytu w publicznych mediach na światową scenę, dzięki czemu uważany jest za "ojca chrzestnego beatboxu". Wydał dwie płyty, "Make The Music 2000" (1999) (źródło: Amazon.com.) i "Greatest Knockouts" (2004) (źródło: Amazon.com.). Rahzel znany jest z głębokiego gardłowego basu (ang. deep bass).
Wyróżnia się też pojęcie Nowa Szkoła Beatboxu (New School), która skupia się na aspektach technicznych, połamanych bitach w szybkim tempie, dużym zagęszczeniu dźwięków. Reprezentantami Nowej Szkoły są m.in. Alem (najlepszy Beatboxer rozwinięty technicznie) Reeps One (znany z aranżacji oddechowych) i Skiller (najszybszy beatboxer na świecie).
Dźwięki podstawowe
Trzy najważniejsze dźwięki kształtujące rytm pochodzą z perkusji – stanowiska perkusyjnego, jakie widać przeważnie w tylnej części sceny na koncertach z instrumentami na żywo. Jednym z synonimów pojęcia beatbox jest perkusja wokalna (ang. vocal percussion). Dlatego za podstawowe uznaje się trzy składniki bitu na warstwie perkusyjnej – stopę (ang. kick), werbel (ang. snare) oraz hi-hat (ang. hi-hat). Częstym zabiegiem podczas tworzenia bitu jest ułożenie hihatów tak, aby wypełniały przestrzeń między stopą a werblem. Ten prosty zabieg daje złudzenie wielu dźwięków brzmiących w jednym czasie. W prawdziwej perkusji hihat jest uderzany jednocześnie z werblem i stopą, które po prostu go zagłuszają.
Dodatkową warstwą w beatboksie może być linia melodyczna. Najprostszy jej przykład to melodia nucona przez nos, podczas gdy usta tworzą warstwę bębnów. Bardziej skomplikowaną formą jest głęboki bas, spopularyzowany przez Rahzela, a wywodzący się ze śpiewów gardłowych z Tuwy.
Skrecze wokalne
Ważną częścią sztuki beatboksu jest naśladowanie gramofonowych skreczy. Technikę tę rozwijał przede wszystkim Scratch (określany przydomkiem Human Turntable) z filadelfijskiej grupy hip-hopowej The Roots, a później członkowie francuskiej ekipy Saian Supa Crew. Wielu innych dodawało swoje odpowiedniki technik skreczowania gramofonowego, np. crab scratch. Inni wymyślali techniki czysto wokalne, przypominające skrecze, lecz bez odniesienia do rzeczywistych djskich manipulacji płytą. Jednym z najlepszych skreczujących beatboxerów jest Andy z pierwszej w Polsce, chełmskiej ekipy beatbox The Elements, który frazy z oldschoolowych hip-hopowych produkcji (np. Public Enemy) montuje w logiczne skreczowane ciągi. Sam Andy jest legendą i pionierem human beat boxu w kraju.
Mistrzostwa narodowe i Mistrzostwa Świata
W roku 2002 w Niemczech odbyły się pierwsze mistrzostwa narodowe zorganizowane przez Beatbox Battle Networks, organizację założoną przez entuzjastę i aktywistę beatboxowego Alexandra 'Bee Lowa' Buelowa, znanego także jako 'History' (graffiti tag) (źródło:beatboxbattle.net.). Organizacja rozszerzała działania, wspierając organizatorów z innych krajów. Obecnie ponad 30 państw (w tym Polska, od 2004 r.) jest zrzeszonych w grupie Beatbox Battle. Wyłaniają one mistrzów narodowych oraz wysyłają ich na większe mistrzostwa organizowane przez Beatbox Battle Networks we współpracy z innymi państwami.
Pierwsze mistrzostwa świata w beatboxie zorganizowano w ramach imprezy Hip Hop World Challenge, którą tworzyły mistrzostwa w bboyingu, turntablizmie i human beatboksie. Impreza miała miejsce 9 i 10 września 2005 w Lipsku w Niemczech. Zwycięzcą części beatboxowej został australijczyk Joel Turner, pokonując Roxorloopsa z Belgii. Wśród pań triumfowała Butterscotch (USA) pokonując w finale Squeak (Polska). Polskę reprezentował pierwszy mistrz Polski, Blady Kris.
Na przełomie maja i czerwca 2009 odbyły się II mistrzostwa świata w Berlinie. Zwyciężył Zede (Szwajcaria), który w finale pokonał Vahtanga z Rosji. Najlepszą beatboxerką została Bellatrix (UK), która pokonała Steff la Chef (Szwajcaria).
Polskę reprezentowali Zgas oraz Zorak. Ten drugi znalazł się w pierwszej szesnastce, ale odpadł w pierwszej rundzie z legendą - Mando (Niemcy).
Na trzecich mistrzostwach świata w Berlinie, które odbyły się 30 marca 2012 roku, zwyciężył Skiller (Bułgaria). Drugie miejsce zajął Alem (Francja). Wśród pań zwyciężyła Pe4nekata (Bułgaria) pokonując Flashbox (Francja).
Na czwartych mistrzostwach świata w Berlinie, które odbyły się 29-30 maja 2015 roku, zwyciężył Alem (Francja). Drugie miejsce zajął NaPom (USA). Wśród pań zwyciężyła Kaila (USA) pokonując Spryx (Canada)
Również odbyły się w Berlinie Pierwsze Mistrzostwa Świata w TAG TIME. Zwyciężyli TwenTeam8 (Francja) drugie miejsce zajęli 4xSample (Niemcy).
Polskę reprezentowali Blady Kris, Pejot, Crashu, Zgas, Hardmaniac oraz Zorak, który jako jedyny przeszedł eliminacje i dostał się do finałowej 16.
WBW Polish Beatbox Battle
Mistrzostwa Polski w beatboxie odbywają się od 2004 roku pod nazwą WBW Polish Beatbox Battle i organizowane są w ramach corocznego turnieju mistrzów mikrofonu WBW - Wielka Bitwa Warszawska. Impreza organizowana jest przez Microphone Masters przy merytorycznym wsparciu TikTaka, polskiego aktywisty beatboxowego. Dzięki współpracy z Beatbox Battle Networks zwycięzca mistrzostw Polski uzyskuje prawo udziału w beatboxowych mistrzostwach świata. Tradycyjnie cykl imprez odbywa się pod koniec roku w Warszawie. Od roku 2018 oficjalne mistrzostwa Polski są organizowane niezależnie od Wielkiej Bitwy Warszawskiej pod nazwą Polish Beatbox Battle.
Beatboxowymi Mistrzami Polski są:
- 2004: Blady Kris (Szczecinek)
- 2005: Zgas (Głogów)
- 2006: Zgas (Głogów)
- 2007: Minix (Mikołów)
- 2008: Zorak (Łódź)
- 2009: Pejot (Warszawa)
- 2010: Crashu (Radom)
- 2011: Hardmaniac (Gorzów Wielkopolski)
- 2012: Crashu (Radom)
- 2013: MIC Bandit (Warszawa)
- 2014: Gizmo (Poznań)
- 2015: CARLo (Wieliszew)
- 2016: MIC Bandit (Warszawa)
- 2017: Bobby (Mroków)
- 2018: Grooveson (Pruszków)
- 2019: Filip (Szreniawa)
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Beatbox Guru (ang.)