Bezkręgowce (Invertebrata) – zespół wszystkich grup zwierzęcych o rozmaitych planach budowy i różnym pochodzeniu, przeciwstawiany potocznie kręgowcom (Vertebrata). Jest to sztuczna jednostka systematyczna grupująca zwierzęta wielokomórkowe (Metazoa), wyodrębniane na podstawie negatywnej cechy diagnostycznej – braku szkieletu wewnętrznego (osiowego) w postaci kręgosłupa i czaszki. Pozostałe cechy, którymi określa się bezkręgowce nie są jednoznaczne. Do bezkręgowców należy 95–97% współcześnie występujących zwierząt. Liczba opisanych gatunków przekracza 1 milion.
Mianem tym tradycyjnie określano wszystkie zwierzęta „stojące na niższym poziomie ewolucyjnym” od kręgowców, a więc m.in.: mięczaki, skorupiaki, owady i pajęczaki.
Jednostka ta została po raz pierwszy użyta przez Lamarcka. Początkowo obejmowała robaki (Vermes) i owady (Insecta). W 1795 Georges Cuvier wprowadził dodatkowy podział na mięczaki (Molusca), skorupiaki (Crustacea), szkarłupnie (Echinodermata) i zwierzokrzewy (Zoophyta).
Należy jednak jeszcze raz podkreślić, że jest to jednostka sztuczna i grupując zupełnie odmienne od siebie zwierzęta, sugeruje wspólne korzenie ewolucyjne niespokrewnionych ze sobą taksonów i prowadzi do utrwalenia fałszywego obrazu ewolucji zwierząt.
We współczesnych klasyfikacjach wśród bezkręgowców wyróżnia się ponad 30 typów zwierząt, w tym niektóre bardziej spokrewnione z kręgowcami, niż z innymi bezkręgowcami.
Typy bezkręgowców
Typy i gromady tradycyjnie zaliczane do bezkręgowców:
(Uwaga! Lista nie odzwierciedla filogenezy tej grupy zwierząt. Typ "strunowce" obejmuje również zwierzęta kręgowe.)
Typ: Płaskowce – Placozoa
Typ: Wielokomórkowce pośrednie – Mesozoa
- Gromada: Rombowce – Rhombozoa
- Gromada: Prostopływce – Orthonectida
Typ: Jednowarstwowce – Monoblastica
Typ: Gąbki – Spongaria
- Gromada: Gąbki wapienne – Calcarea
- Gromada: Gąbki krzemionkowo sześcioosiowe – Hexactinellida
- Gromada: Gąbki pospolite – Desmospongiae
Typ: Parzydełkowce – Cnidaria
- Gromada: Stułbiopławy – Hydrozoa
- Gromada: Krążkopławy – Scyphozoa
- Gromada: Koralowce – Anthozoa
Typ: Żebropławy – Ctenopfora
- Gromada: Ramieniowe – Tentaculifera
- Gromada: Bezramieniowe – Nuda
Typ: Płazińce – Platyhelminthes
- Gromada: Wirki – Turbellaria
- Gromada:Jednorodce – Monogenea
- Gromada: Przywry – Trematoda
- Gromada: Tasiemce – Cestoda
Typ: Wstężnice – Nemertea
Typ: Szczękogębe – Gnathostomulida
Typ: Wrotki – Rotifera
- Gromada: Monogononta
- Gromada: Digononta
- Gromada: Seisonida
- Gromada: Sphaeroida (Incertae sedis)
Typ: Brzuchorzęski – Gastrotricha
Typ: Ryjkogłowy – Kinorhyncha
Typ: Kolczugowce – Loricifera
Typ: Nicienie – Nematoda
- Gromada: Adenophorea
- Gromada: Secernentea
Typ: Nitnikowce – Nematomorpha
Typ: Kolcogłowy – Acanthocephala
- Gromada: Palaeacanthocephala
- Gromada: Archiacanthocephala
- Gromada: Eoacanthocephala
Typ: Kielichowate – Kamptozoa
Typ: Pierścienice – Annelida
- Gromada: Wieloszczety – Polychaeta
- Gromada: Skąposzczety – Oligochaeta
- Gromada: Pijawki – Hirudina
Typ: Niezmogowce – Paripulida
Typ: Sikwiaki – Sipunculida
- Gromada: Phascolosomida
- Gromada: Sipuncula
Typ: Szczetnice – Echiurida
Typ: Stawonogi – Arthopoda
- Podtyp: Trylobitokształtne (wymarłe) – Trilobitomorpha
- Gromada: Trylobity – Trilobita
- Gromada: Trylobitopodobne – Trilobitoidea
- Podtyp: Skorupiaki – Crustacea
- Gromada: Podkowiastogłowe – Cephalocardia
- Gromada: Skrzelonogi – Branchiopoda
- Gromada: Łopatonogi – Remipedia
- Gromada: Wąsoraczki – Mystacocarida
- Gromada: Splewki – Branchiura
- Gromada: Widłonogi – Copepoda
- Gromada: Tantulocardia
- Gromada: Wąsonogi – Cirripedia
- Gromada: Małżoraczki – Ostracoda
- Gromada: Pancerzowce – Malacostraca
- Podtyp: Szczękoczułkowce – Chelicerata
- Podtyp: Tchawkowce – Tracheata
Typ: Pazurnice – Onychophora
Typ: Wrzęchy – Pentastomida
Typ: Niesporczaki – Tardigrada
Typ: Mięczaki – Molusca
- Gromada: Jednopłytkowce – Monoplacophora
- Gromada: Wielopłytkowce – Polyplacophora
- Gromada: Tarczkonogi – Caudofoveata
- Gromada: Bezpłytkowce – Aplacophora
- Gromada: Brzuchonogi – Gastropoda
- Gromada: Małże – Bivalvia
- Gromada: Łódkonogi – Scaphopoda
- Gromada: Głowonogi – Cephalopoda
Typ: Kryzelnice – Phoronida
Typ: Mszywioły – Bryozoa
- Gromada: Podkówczaki – Phylactolaemata
- Gromada: Szczupnice – Stenolaemata
- Gromada: Krążelnice – Gymnolaemata
Typ: Ramienionogi – Brachiopoda
- Gromada: Bezzawiasowce – Inarticulata
- Gromada: Zawiasowce – Articulata
Typ: Szkarłupnie – Echinoderma
Typ: Szczecioszczękie – Chaetoghatha
Typ: Rurkoczułkowce – Pogonophora
- Gromada: Drożnorurkowe – Perviata
- Gromada: Niedrożnorurkowce – Obturata
Typ: Przedstrunowce – Protochordata
- Gromada: Jelitodyszne – Enteropneusta
- Gromada: Pióroskrzelne – Pterobranchia
- Gromada: Graptolity (wymarłe) – Graptolitoida
Typ: Strunowce – Chordata (z wyłączeniem kręgowców – Vertebrata)
- Podtyp:Osłonice – Tunicata
- Podtyp: Bezczaszkowce – Acrania
Literatura przedmiotu
- Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004. ISBN 83-01-14154-9.brak strony w książce
- Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.brak strony w książce
- Janet Moore: Wprowadzenie do zoologii bezkręgowców. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011. ISBN 978-83-235-0503-7.brak strony w książce
- Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-16108-8.brak strony w książce
- Zoologia : Stawonogi. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. T. 2, cz. 1.. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16568-0.brak strony w książce