Bilans wodny (także: bilans wody, bilans płynów) – ilość wody w ciałach organizmów żywych, w tym także człowieka, która jest dostarczana i usuwana z ustroju za pomocą różnych mechanizmów regulujących poziom płynów w organizmie. Zadaniem tych procesów jest utrzymanie prawidłowego stopnia nawodnienia ustroju – bilans wodny jest zatem elementem homeostazy organizmu. W stanie zdrowia ilość wody traconej przez organizm powinna być równa ilości wody przyjmowanej; w takiej sytuacji bilans jest zerowy. Organizm traci płyny w sposób widoczny z moczem i kałem, natomiast tak zwane niewidoczne straty odnoszą się do wody uciekającej przez skórę, traconej z potem i z powietrzem usuwanym z płuc. Z kolei przyjmowanie wody odbywa się poprzez picie płynów i jedzenie pokarmów; ponadto woda nieustannie powstaje w organizmie w przebiegu różnorakich procesów chemicznych.
| Podaż wody | Utrata wody | ||
|---|---|---|---|
| Płyny | 1000 ml | Parowanie przez skórę | 500 ml |
| Woda w pokarmie | 1200 ml | Wydychanie pary wodnej | 350 ml |
| Woda metaboliczna | 300 ml | Stolec | 150 ml |
| Mocz | 1500 ml | ||
| Całkowita ilość
wody przyjętej |
2500 ml | Całkowita ilość
wody utraconej |
2500 ml |
Patologią związaną z nadmiarem wody w organizmie jest przewodnienie, zaś niedobór wody w organizmie nazywany jest odwodnieniem.
Zawartość wody w organizmie człowieka
Woda całkowita u człowieka stanowi około 45-65% masy ciała (średnio 60%). Jest zależna od zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie, płci i wieku. Tłuszcz zgromadzony w tkankach zawiera zaledwie 10% wody, dlatego u osób otyłych całkowita woda może stanowić tylko 45% organizmu. Z tego samego względu ilość wody całkowitej jest odrobinę mniejsza u kobiet. Ilość wody maleje wraz z wiekiem, np. woda stanowi 76% masy ciała noworodka i do końca pierwszego roku życia obniża się do 65% masy ciała
Zapotrzebowanie
| Grupa | Wiek (lata) | Woda z pokarmów i napojów (ml/d) |
|---|---|---|
| Niemowlęta | 0-6 miesięcy | 100-190/kg masy ciała |
| 6 miesięcy - 1 rok | 800-1000 | |
| Dzieci | 1-3 | 1250 |
| 4-6 | 1600 | |
| 7-9 | 1750 | |
| Chłopcy | 10-12 | 2100 |
| 13-15 | 2350 | |
| Dziewczęta | 10-12 | 1900 |
| 13-15 | 1950 | |
| Mężczyźni | od 16 roku życia | 2500 |
| Kobiety | od 16 roku życia | 2000 |
| Ciąża | 2300 | |
| Laktacja | 2700 | |
Czynniki wpływające na zapotrzebowanie na wodę
Podzielić je można na dwie grupy: osobnicze i środowiskowe. Do pierwszej grupy można zaliczyć podeszły wiek, który zmniejsza zapotrzebowanie na wodę; natomiast do czynników osobniczych zwiększających podaż wody należą: ciąża, laktacja, czy wysiłek fizyczny. W różnych stanach chorobowych ilość wody, którą człowiek powinien przyjmować może rosnąć (np. wymioty, biegunki, gorączka) bądź maleć (z powodu gromadzenia nadmiaru wody w organizmie, np. w niewydolności serca, zespole nerczycowym).
Do warunków środowiskowych wpływających na zwiększenie podaży wody należą: wysoka temperatura powietrza, niska wilgotność oraz pozostawanie na dużych wysokościach nad poziomem morza. W tych sytuacjach wzrastają straty wody przez skórę oraz układ oddechowy. Wpływ na ilość przyjmowanej wody ma również dieta - nadmierne spożycie białka i małej ilości węglowodanów powoduje konieczność wydalenia z organizmu wody wraz z dodatkowymi produktami przemian metabolicznych. Przy wyższej podaży soli oraz dużego udziału błonnika w diecie zachodzi potrzeba obniżenia osmolalności płynów ustrojowych oraz pokrycie wyższej strat wody wraz z kałem. Kofeina i alkohol również powodują odwodnienie.
Źródła wody w diecie
Na gospodarkę wodną, poza piciem wody, wpływ ma też woda zawarta w pokarmach i napojach, które zawierają bardzo różne jej ilości:
Napoje zawierają od 99,9g do 68,3g wody na 100 g. Zaliczają się do nich soki z owoców i warzyw a także nektary, mleko, kawę, herbatę, napoje alkoholowe i bezalkoholowe.
| Rodzaj | Średnia zawartość wody (g) |
|---|---|
| Kawa i herbata | 99,7 |
| Soki | 88,8 |
| Napoje bezalkoholowe | 90,4 |
| Nektary | 88,6 |
| Napoje alkoholowe | 83,6 |
| Mleko | 88,1 |
Zupy zawierają od 70,4g wody w żurku do 96,3g w zupie pomidorowej.
Wszystkie świeże owoce i warzywa, z wyjątkiem roślin strączkowych, posiadają co najmniej 70g/100g.
| Grupa warzyw i owoców | Zawartość wody
w 100 g (g) |
Przykłady owoców i warzyw |
|---|---|---|
| O dużej zawartości wody | >90 | bakłażan, cukinia, kalafior, ogórek, kapusta pekińska, |
| O średniej zawartości wody | 70-90 | większość warzyw i owoców |
| O małej zawartości wody | <20 | fasola biała, groch, soczewica, soja |
W pozostałych grupach produktów żywnościowych zawartość wody może wynosić od 0g/100g produktu w tłuszczach, cukrze i wybranych słodyczach przez 20-50g/100g produktu w serach, produktach zbożowych, przetworach owocowych i warzywnych, po około 70-80g/100g w jajach, rybach, mięsie, innych przetworach mlecznych.
