Bukietnicowate

Bukietnicowate

Bukietnica Arnolda
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	bukietnicowate
Nazwa systematyczna
Rafflesiaceae Dumort. Anal. Fam. Pl.: 13, 14. 1829
Typ nomenklatoryczny
Rafflesia R. Br. (1821)

Bukietnicowate (Rafflesiaceae Dumort.) – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu malpigiowców. Obejmuje trzy rodzaje liczące ok. 20 gatunków, z czego 15 należy do rodzaju bukietnica (Rafflesia). Przedstawiciele rodziny występują w Azji południowo-wschodniej – na Półwyspie Indochińskim, na wyspach Sumatra, Jawa i Borneo oraz na Filipinach. Bukietnica Arnolda (Rafflesia arnoldii) znana jest jako roślina o największych kwiatach na Ziemi, przez co stanowi atrakcję dla ekoturystów.

Morfologia

Sapria himalayana

Bezzieleniowe rośliny zielne będące wyspecjalizowanymi endopasożytami roślin z rodzaju Tetrastigma (rodzina winoroślowate Vitaceae). O przynależności do roślin naczyniowych świadczą organy generatywne, bowiem żadne inne nie występują. Rośliny żywicielskie przenikają szeregi wielojądrowych komórek przypominające grzybnię. Promieniste, pojedyncze lub skupione w kwiatostany kwiaty wyrastają bezpośrednio z tkanek żywicieli (korzeni lub pędów). Kwiaty są zazwyczaj jednopłciowe, tylko u rodzaju Rhizanthes obupłciowe. Osiągają znaczne rozmiary – od 8 cm średnicy (rodzaj Rhizanthes) do 1 m i masy 7 kg (rodzaj bukietnica Rafflesia). Kwiaty są różnobarwne; od białych poprzez pomarańczowe, czerwone do brązowych, często są biało, żółto lub czarno kropkowane. Okwiat jest złożony z jednego okółka składającego się z 5 (u Rafflesia), 10 (u Sparia) lub 16 (u Rhizanthes) listków, połączonych u dołu. Z podstawy listków okwiatu wyrasta przesłona otaczająca znajdujący się pośrodku prętosłup (brak jej u Rhizanthes). W kwiatach żeńskich na obrzeżach górnej tarczy prętosłupa znajdują się powierzchnie znamienia przyjmujące ziarna pyłku. W kwiatach męskich pyłek produkowany jest w rurkowatych i skręconych woreczkach pyłkowych zagłębionych w górnej części prętosłupa. Pyłek otoczony śluzem wypychany jest otworem na górnej powierzchni prętosłupa, skąd przenoszony jest przez zapylające owady do kwiatów żeńskich. Zalążnia jest położona dolnie i tworzona jest z 4–8 połączonych owocolistków. Owocem jest jagoda zawierająca liczne nasiona pogrążone w śluzowej masie owocowej, powstającej w wyniku rozpuszczenia ścian zalążni.

Systematyka

Rodzina w przeszłości była szeroko ujmowana, obejmując około dziesięć rodzajów silnie wyspecjalizowanych roślin pasożytniczych. Silna redukcja organów skutkująca podobieństwem tych roślin oraz słabo poznana biologia były powodem długiego, łącznego traktowania tej grupy taksonów. Dopiero analizy molekularne wykazały, że w istocie cała grupa składa się z kilku niespokrewnionych linii ewolucyjnych. Grupy opisywane jako plemiona (ew. wyodrębniane jako rodziny, ale łączone w jednym rzędzie bukietnicowców (Rafflesiales) – jak w systemie Tahtajana z 1997) klasyfikowane są obecnie (system APG IV z 2016) następująco:

• do rodziny bukietnicowatych (Rafflesiaceae sensu stricto) włączane są tylko trzy rodzaje bezpośrednio spokrewnione,
• do rodziny morzyczystkowatych (Cytinaceae) z rzędu ślazowców (Malvales) przeniesiono rodzaje: morzyczystek (Cytinus) i Bdallophytum,
• do rodziny Apodanthaceae o niejasnej pozycji systematycznej (prawdopodobnie z rzędu ślazowców lub dyniowców (Cucurbitales) włącza się rodzaje: Apodanthes i Pilostyles,
• rodzaj Mitrastema wyodrębniany jest w monotypową rodzinę Mitrastemonaceae w obrębie rzędu wrzosowców (Ericales).

Bukietnicowate w wąskim ujęciu (Rafflesiaceae sensu stricto) stanowią grupę siostrzaną do rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae), a z kolei grupą siostrzaną dla tej pary rodzin jest rodzina Peraceae.

Pozycja filogenetyczna rodziny w obrębie bliżej spokrewnionych rodzin z rzędu malpigiowców

Podział na rodzaje rodziny Rafflesiaceae sensu stricto

• Rafflesia R. Br. – bukietnica
• Rhizanthes Dumort.
• Sapria Griff.