Мы используем файлы cookie.
Продолжая использовать сайт, вы даете свое согласие на работу с этими файлами.

Bursztyn

Подписчиков: 0, рейтинг: 0
Bursztyn
Ilustracja
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

(C10H16O) + związki siarki (H2S)

Twardość w skali Mohsa

2 – 2,5

Przełam

muszlowy

Łupliwość

brak

Układ krystalograficzny

substancja bezpostaciowa

Gęstość minerału

ok. 1,08 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

żółty, brązowy, białożółty, kremowy, czerwony, pomarańczowy, rzadko niebieski, zielonkawy, fioletowy

Rysa

biała

Połysk

tłusty

Współczynnik załamania

ok. 1,54 (substancja izotropowa)

Inne

Pleochroizm – brak

Galeria
Bursztyn
Naszyjniki wykonane z bursztynu
Bursztyn szlifowany i matowy
Pierścień z bursztynem
Galeria
Czara bursztynowa z herbem Zygmunta III Wazy, 1590
Bursztynowy kałamarz z popiersiem Zygmunta III Wazy i jego córki Anny Marii, lata 90. XVI-go wieku
Patera z płytkami bursztynu, poł. XVII-go wieku, Muzeum Narodowe w Warszawie
Zrekonstruowana Bursztynowa Komnata

Bursztyn, jantar, amber (łac. sucinum, czasem także elektrum z gr. ἤλεκτρονelektron) – kopalna żywica drzew iglastych, a w rzadszych przypadkach żywicujących liściastych drzew z grupy bobowców.

Znanych jest około 60 odmian (gatunków). Najstarsze z nich pochodzą z utworów dewońskich (stwierdzono je w Kanadzie); najmłodsze, niezaliczane zasadniczo do bursztynów są znajdowane w Ameryce Południowej, Afryce, Australii i Nowej Zelandii (kopal).

Największe znane złoża bursztynów, szacowane na 90% całych zasobów światowych, zlokalizowane są w obwodzie królewieckim (Rosja).

Nazwy

Polska nazwa bursztyn pochodzi od niemieckiego Bernstein (kamień, który się pali). Znany był od dawna pod różnymi nazwami:

  • sukcynit – nazwa geologiczna, pochodzi od łacińskiej formy succinum, która powstała od łac. succus – sok, żywica drzewna; nazwa succinum używana jest również w farmacji.
  • Grecy nazywali ten kamień elektron (ηλεκτρον), co oznacza świecący i błyszczący; od nazwy tej pochodzi określenie elektryczności
  • Rzymianie nazywali bursztyn electrum, co było zapożyczeniem z greki lub lyncurium, czyli mocz rysia, albowiem według legendy złocisty kamień powstał ze skamieniałego moczu tego drapieżnika;
  • Estowie (ludy bałtyjskie), jak podaje Tacyt, nazywali go słowem glaesum, które to słowo było również używane w łacinie i od którego pochodzi słowo szkło (glass, glas) używane w językach germańskich
  • Egipcjanie nazywali bursztyn sokal;
  • Arabowie anbar, ponieważ zapach pocieranego bursztynu kojarzył się z zapachem ambry; od tej nazwy pochodzi angielskie amber
  • Persowie nazywali kamień karuba – złoty rabuś;
  • używana w niektórych językach słowiańskich nazwa jantar pochodzi od litewskiego gintaras lub gentaras
  • Żydzi nazywali go chaszmal, co dosłownie oznacza przepływ prądu, ale metafizycznie również Moc Boża, Moc Anielska, Tchnienie

Właściwości

Galeria
Inkluzja w bursztynie – mrówka

Tworzy nieregularne bryłki. Największa znaleziona bryła bursztynu bałtyckiego waży 9,75 kg. Najczęściej spotykany jest bursztyn żółty, rzadsze są odmiany bezbarwne, czerwone, zielonkawe, a ich przejrzystość zależy od zawartości drobnych pęcherzyków powietrza. Bryłki bursztynu zawierają niekiedy pochodzące z okresu kredy i kenozoiku szczątki zwierząt lub roślin, tzw. inkluzje. Inkluzje stałe są reprezentowane przez różne minerały np. piryt czy kwarc, oraz owady, rzadziej pajęczaki, drobne płazy i gady (również dinozaury, w tym ptaki), rośliny i ich szczątki. Inkluzje stanowią cenny materiał badawczy dla biologów i paleontologów.

Odmiany

Występowanie

Zielony bursztyn z rejonu Karaibów

Za największe na świecie pokłady bursztynu uważa się znajdujące się w okolicy Jantarnego nad Bałtykiem w obwodzie królewieckim, wydobywane przemysłowo w kopalniach odkrywkowych od XIX wieku.

W Polsce udokumentowane geologicznie (2010) są cztery złoża o łącznej zasobności bursztynu (bilans geologiczny) 1118 ton: największe w Górce Lubartowskiej 1088 ton (w osadach eoceńskiej delty), na Przeróbce 17 ton (złoże wtórne w czwartorzędowym osadzie), w Wiślince 2,7 tony (złoże wtórne w czwartorzędowym osadzie) i w Możdżanowie 10 ton (w krze osadów eoceńskich w obrębie plejstocenu); prócz tego rocznie skupuje się 4–6 ton bursztynu pozyskanego według oficjalnych danych z plaż Bałtyku.

Sporadycznie bursztyn był znajdowany również w centralnej Polsce, np. w Warszawie, na południu Polski, w Krakowie, na Górnym i Dolnym Śląsku np. w okolicach Wrocławia, Bytomia, Jaworzna, czy Zabrza.

Zastosowania

Najbardziej ceniony w jubilerstwie bursztyn bałtycki, znany od pradziejów, po raz pierwszy włączony do wykazów mineralogicznych przez Breithaupta w XIX wieku, inaczej zwany jest sukcynitem. Z powodu niewielkiej twardości ulega szybko zarysowaniom oraz zmatowieniu powierzchni w przypadku kontaktu z twardszymi materiałami, np. ziarenkami piasku zawartymi w kurzu i powietrzu. Bursztyn jest przedmiotem handlu. Największe międzynarodowe targi bursztynu na świecie Amberif odbywają się w Gdańsku.

W medycynie ludowej dym bursztynowych kadzidełek zabijał zarazki, a noszone na szyi korale zapobiegają bólom gardła i głowy oraz wzmacniają tarczycę. Ogrzane grudki bursztynu stosowało się do wyciągania z oczu ciał obcych (muszek, pyłków). Utłuczony proszek zażywano jak tabakę, co miało oczyścić zatoki i pomóc w pozbyciu się kataru.

W bursztynie występują liczne skamieniałe organizmy, które są użyteczne w badaniach naukowych, podobnie jak i inkluzje nieorganiczne zawarte w żywicy kopalnej.

Wielkość

Największe bryły osiągają wagę kilku, a wyjątkowo kilkunastu kilogramów.

Zobacz też

Bibliografia

  • Zbigniew Bukowski Znaleziska bursztynu w zespołach z epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza z dorzecza Odry oraz Wisły
  • Krystyna Franaszek Bursztyn – podstawowe wiadomości
  • Gabriela Gierłowska Przewodnik po imitacjach bursztynu
  • Jerzy Jastrzębski Bursztyniarstwo na Kurpiach
  • Barbara Kosmowska-Ceranowicz, Tomasz Konart Tajemnice Bursztynu
  • Jacek Kriegseisen Słupskie bursztynnictwo
  • Elżbieta Mierzwińska Dzieje bursztynu: historia sztuki bursztynniczej i przewodnik po wystawie malborskiej
  • Anna Pęczalska Złoto Północy: opowieści o bursztynie
  • Agata Świerzowska Bursztyn, koral, gagat: symbolika religijna i magiczna
  • Janina Grabowska, Polski bursztyn, Janina Gardzielewska, Janusz Korpal, Warszawa: Interpress, 1982, ISBN 83-223-1982-7, OCLC 69279734.

Linki zewnętrzne


Новое сообщение