Cukier spożywczy, cukier biały, cukier rafinowany (cukier z arabskiego سكر sukkar) – to dwucukier sacharoza, spożywcza sacharoza, cukier ten wchodzi w skład wielu owoców i warzyw jednak najczęściej rafinowany jest z trzciny cukrowej (cukier trzcinowy) 70% oraz buraków cukrowych (cukier buraczany) 30%. Ogólnie pod pojęciem cukier należy rozumieć wszystkie węglowodany z grupy monosacharydów i oligosacharydów z wyjątkiem polisacharydów mające słodki smak i wykorzystywane do słodzenia.
Historia
- 8000 p.n.e. prawdopodobnie w Nowej Gwinei powstały pierwsze plantacje trzciny cukrowej.
- 3000 p.n.e. w Indiach cukier zaczyna być wykorzystywany do słodzenia zamiast miodu.
- IV w. po podboju Indii przez Aleksandra Macedońskiego informacja o roślinie rodzącej złoty słodki miód dociera do Europy. W tym okresie cukier nazywany „solą indyjską” jest bardzo drogi i wykorzystywany wyłącznie w celach leczniczych.
- VII w. Arabowie popularyzują uprawę trzciny cukrowej na bliskim i środkowym wschodzie.
- ok. 1000 r. Arabowie na Krecie (ar. Quandi – skrystalizowany cukier) zakładają pierwszą znaną cukrownię, wyspa w XI w. podczas jednej z krucjat przechodzi w ręce chrześcijan.
- 1493 r. Krzysztof Kolumb zabiera w swoją kolejną podróż na nowy kontynent kilka sadzonek trzciny cukrowej, pierwsza plantacja została założona w San Domingo.
- 1516 r. do Europy z nowego kontynentu docierają pierwsze transporty cukru. Głównymi obszarami produkcji były: Barbados, Jamajka i Kuba, później także Brazylia. Na plantacjach wykorzystywana była niewolnicza praca niewolników pochodzących z Afryki i częściowo pracowników najemnych.
- 1747 r. niemiecki chemik Andreas Sigismund Marggraf z Akademii Berlińskiej podczas prac nad wyodrębnieniem cukru z wybranych korzeni roślin okopowych odkrył, że najwięcej cukru znajduje się w korzeniu buraka.
- 1786 r. Franz Karl Achard uczeń Marggrafa opracował schemat produkcji cukru na skalę przemysłową.
- 1802 r. na Śląsku w majątku Konary zostaje uruchomiona pierwsza na świecie cukrownia rafinująca cukier z buraka cukrowego.
- 1806 r. Napoleon Bonaparte wydał decyzję o blokadzie kontynentalnej Europy. Dzięki tej decyzji nastąpiło przyspieszenie rozwoju przemysłu cukrowniczego w Europie.
- 1813 r. w miejscowości Passy została pierwsza francuska cukrownia.
- 1826 r. Henryk Łubieński uruchomił pierwszą cukrownię w Królestwie Polskim w Częstocicach.
- Z roku 1931 pochodzi szeroko propagowany w mediach przed wojną i po wojnie polski tekst propagandowy „Cukier krzepi”, za który od polskiego przemysłu cukrowniczego w konkursie Melchior Wańkowicz wygrał 5 tys. ówczesnych zł.
Podział cukru
W najnowszej 300-letniej historii cukru powstało wiele jego rodzajów rozróżnianych na podstawie m.in. nazwy, budowy chemicznej (struktury), stopnia rozdrobnienia, koloru.
Budowa chemiczna
- monosacharydy (cukry proste) – glukoza (cukier gronowy), fruktoza, zwana cukrem owocowym, na masową skalę otrzymywana ze zbóż, galaktoza jest izomerem glukozy.
- oligosacharydy (dwucukry) – sacharoza (najbardziej znany rodzaj cukru), laktoza, zwana cukrem mlekowym, maltoza (cukier słodowy)
stopień rozdrobnienia, koloru
- biały: puder, granulowany, gruboziarnisty
- ciemny: turbinado, demerara, muscovado, cukier brązowy
Konsumpcja cukru
W renesansie cukier był bardzo drogi i wykorzystywany przeważnie jako lekarstwo lub przyprawa. Spożycie cukru na głowę w ówczesnej Europie ocenia się jako 1 łyżka/ rok, na początku XIX w. cukier był dobrem luksusowym, a jego spożycie na osobę w ciągu roku wynosiło ok. 5 kg, obecnie jest dobrem pierwszej potrzeby, a jego konsumpcja przekroczyła już 50 kg/ rok.
Cukier jest jednym z podstawowych surowców dla przemysłu spożywczego, głównie cukiernictwa. Obserwowany jest stale wzrastający trend konsumpcji cukru przez polskie społeczeństwo, który jest najczęściej spożywany w produktach przetworzonych.
Produkcja cukru
Produkcja światowa cukru w 2000 roku wynosiła 133 miliony ton, z czego około 38 milionów ton pochodziło z buraków cukrowych, a około 95 milionów ton z trzciny cukrowej.
Wprowadzona w 2006 reforma rynku cukru w UE spowodowała, że produkcja w Polsce spadła z 2 milionów ton (przed 2004) do 1,4 miliona w 2010 (liczba cukrowni uległa w tym czasie zmniejszeniu z 43 do 18), natomiast w całej UE z 21 do 13,5 miliona ton.
Najwięksi światowi producenci cukru (kampania 2009/2010)
| Produkcja cukru surowego (w mln ton) | |
|---|---|
 Brazylia
|
33,45 |
 Unia Europejska
|
16,63 |
 Indie
|
15,65 |
 Chiny
|
13,63 |
 Tajlandia
|
7,94 |
 Stany Zjednoczone
|
6,85 |
 Meksyk
|
5,18 |
 Australia
|
4,52 |
Zastosowanie cukru
- surowiec dla przemysłu spożywczego oraz produkt pierwszej potrzeby dla gospodarstw domowych, ponieważ w smaku jest słodki, dobrze wpływa na teksturę wyrobów, ich barwę oraz trwałość
- wykorzystywany jest w rolnictwie do dokarmiania pszczół
Wpływ na zdrowie
Cukier coraz częściej nazywany jest opisowo: białą śmiercią, białą trucizną, słodką trucizną, trucizną naszą codzienną, z uwagi na jego nadmierną konsumpcję (związaną z jego niską ceną i łatwą dostępnością), udowodniony naukowo jego degeneracyjny wpływ na organizm ludzki i zwierzęcy, rolę w rozwoju chorób cywilizacyjnych w społeczeństwie oraz właściwości silnie uzależniające.
WHO zaleca orientacyjnie, aby udział cukru dodanego w diecie nie był większy niż 10% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. W przypadku osoby mającej zapotrzebowanie na kalorie ok. 2000 kcal będzie to maksymalnie około 50 g (12 łyżeczek) cukru na dobę.
Amerykańskie Towarzystwa Kardiologiczne (ang. American Heart Association AHA) w zależności od płci zaleca maksymalną dobową porcję cukru dodanego do wszystkich pokarmów w przypadku mężczyzn 150 kcal (37,5 g, czyli ok. 9 łyżeczek cukru na dobę), kobiet 100 kcal (25 g, czyli ok. 6 łyżeczek cukru na dobę).
Cukier dodany
Problemem dla konsumentów jest tzw. dodatkowy „ukryty” cukier w pokarmach. Najczęściej informacja na temat tego, że cukier został dodany, jest umieszczona na etykiecie. Poniżej najczęściej dosładzane pokarmy:
- Soki, nektary, napoje gazowane, owocowe, energetyczne, izotoniczne wody smakowe, herbata i kawa w puszce.
- Pieczywo, pieczywo pakowane i tostowe, drożdżówki, bułeczki, pączki itp.
- Produkty z mleka: mleka smakowe, jogurty owocowe, lody, mleko zagęszczone.
- Produkty spożywcze: sosy (ketchup, majonez, musztarda), masło orzechowe, warzywa i owoce w puszkach, dżemy, płatki śniadaniowe, muesli, kaszki, galaretki, desery, kompoty, zupy instant, grzyby marynowane, konserwy mięsne, konserwy rybne, przetwory, wyroby wędliniarskie, produkty typu light.
- Słodkie napoje alkoholowe, owoce w alkoholu.
- Jedzenie typu fast-food.
Dodatkowe informacje
- Uderzając silnie dwiema kostkami cukru o siebie, miażdżąc je młotkiem lub innym narzędziem, można zaobserwować zjawisko tryboluminescencji. Zabłysną na ułamek sekundy niebieskim światłem. Można to jednak dostrzec tylko w ciemnym pomieszczeniu.
- Przykłady haseł propagandowych z okresu międzywojennego mających zachęcić społeczeństwo do większej konsumpcji cukru: Cukier krzepi!; W czasie wojny żołnierzy karmiono cukrem. Czy przypuszczasz, że sztaby generalne rujnowały się na bezwartościowe smakołyki? Czy nie sądzisz, że i Twoje siły w twoich bojach z życiem pragną zasilenia cukrem?; kobiety spożywają więcej cukru i dlatego dłużej żyją, Cukier krzepi; Matko nie żałuj dziecku cukru, cukier wzmacnia kości; 3 koszule w wianie otrzymała w wiekach średnich królowa, a na uczcie weselnej wybrani jedli drogi smakołyk CUKIER. Dziś każdy ma koszulę, dla każdego dostępny jest CUKIER! Podstawowe potrzeby życiowe są udziałem wszystkich. Jemy CUKIER, czujemy się równi królom i dłużnej żyjemy niż ongiś magnaci; Dla chorych, rekonwalescentów, małokrwistych i karmiących matek KARMEL piwo pełne. Piwo wyrabiane przy użyciu cukru; Niemowlę z mlekiem wysysa ilość CUKRU równą 8 kawałkom. Mamusiu! Miej zawsze tę rezerwę; Cukier pobudza pracę umysłową — cukier krzepi!; Nawet muchy wiedzą, gdzie szukać pożywienia — cukier krzepi; Smażcie owoce — cukier krzepi; Cukier krzepi — Cukier dla człowieka jest jak owies dla konia — daje wiele siły. Spytaj ludzi uczonych i światłych – to ci potwierdzą.