Doktryna szoku: jak współczesny kapitalizm wykorzystuje klęski żywiołowe i kryzysy społeczne (eng. The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism) – książka napisana przez kanadyjską dziennikarkę Naomi Klein. Pierwsze wydanie zostało opublikowane 4 września 2007 roku. Pierwsze polskie wydanie ukazało się w lutym 2009 roku nakładem wydawnictwa Muza, a drugie w lutym roku 2011.

Treść

Klein opisuje w swojej kolejnej książce (po No logo) jak świat podbijany jest przez strategie „wolnego” rynku w amerykańskim rozumieniu. Obnaża, jak często „kolonializm” amerykańskich przedsiębiorstw wykorzystuje to, że niektóre kraje i narody znajdują się w stanie tytułowego szoku, przytaczając szereg przykładów z okresu powojennego historii najnowszej. Doktryna szoku miała być stosowana m.in. w Iraku w czasie wojny domowej (wywołanej amerykańską interwencją wojskową przeciwko Saddamowi Husajnowi), w Polsce po wyborach do sejmu „kontraktowego” 4 czerwca 1989, w Czechosłowacji po obaleniu komunizmu i w trakcie podziału na dwa państwa, w Chinach po zamieszkach na placu Niebiańskiego Spokoju w 1989 czy w Rosji w czasie kryzysu konstytucyjnego w 1993. Intelektualne korzenie tej metody autorka znajduje w pracach Miltona Friedmana i jego działalności na wydziale nauk ekonomicznych Uniwersytetu Chicagowskiego jeszcze w latach 50. XX wieku.

Przytoczone przykłady zdarzeń historycznych układają się w tezę, że globalny kapitalizm zwyciężył działając właśnie pod przykrywką demokratyzacji życia społecznego różnych narodów. Autorka stara się wykazać związki polityki gospodarczej, amerykańskiej dyplomacji, działań CIA i zbrojnych interwencji we wspólnym działaniu w ramach doktryny szoku.

Naomi Klein wykazuje, w jaki sposób doktryna szoku zmieniała oblicze świata, od wojskowego zamachu stanu Pinocheta w Chile w 1973 roku, poprzez kryzys gospodarczy w Azji Południowo-Wschodniej w roku 1997 aż po ataki na World Trade Center we wrześniu 2001.

Autorka sugeruje, że nie tylko wstrząsy społeczne wywołane zmianami politycznymi są gruntem dla wprowadzania destrukcyjnego modelu wolnego rynku i/lub zwiększania zysków korporacji międzynarodowych. W dyskurs wpisują się również opisane przez Klein wielkie kataklizmy naturalne – Huragan Katrina czy tsunami z grudnia 2004 oraz kataklizmy będące rezultatem działalności człowieka. Rozwinięciem tej myśli jest, między innymi, przybliżenie przez Klein następstw późniejszej katastrofy w Zatoce Meksykańskiej podczas wystąpienia na konferencji TED w styczniu 2011.

Autorka nie definiuje jednoznacznie czym jest tytułowa doktryna. Bazuje jednak cały czas na tej metaforze, a oscylując między dwoma jej pierwotnymi znaczeniami – medycznym i ekonomicznym.

Recenzja

Od momentu wydania książka Naomi Klein doczekała się ogromnej ilości recenzji, komentarzy i artykułów. Wewnętrznie spójna krytyka (głównie amerykańskich) mechanizmów opanowywania rynków jest trudna do podważenia. Znajduje to odbicie w nieproporcjonalnie większej liczbie artykułów i komentarzy wyrażających się pochlebnie niż tych, które wyrażają się krytycznie.

Odbiór pozytywny

Podobnie jak „No Logo” nazywane niekiedy „biblią alterglobalistów”, opinia publiczna odebrała „Doktrynę szoku” pozytywnie szczególnie w środowiskach młodych i lewicowych książka została przyjęta wręcz entuzjastycznie. Przychylnie do książki odnieśli się ekonomista Joseph E. Stiglitz (laureat Nagrody Nobla) czy filozof John N. Gray z London School of Economics, który na łamach The Guardian, stwierdził, że niewiele jest książek, które naprawdę pomagają nam zrozumieć teraźniejszość, a „Doktryna szoku” jest jedną z nich.

W 2009 roku za „Doktrynę szoku” autorka otrzymała prestiżową interdyscyplinarną nagrodę Warwick Prize w wysokości 50 tysięcy funtów. Nagroda została ufundowana przez University of Warwick w Wielkiej Brytanii, który co dwa lata wyróżnia anglojęzyczne książki przyczyniające się do intelektualnego i naukowego postępu, wyjaśniając zachodzące zjawiska na świecie w sposób jasny i klarowny.

Odbiór krytyczny

Słowa krytyki pojawiają się głównie ze strony establishmentu oraz w kręgach liberalnych czy libertariańskich, np. Roberta Gwiazdowskiego.

W opinii autorki naturalnym przeciwnikiem książki są wspominani w niej „chłopcy z Chicago”, czyli ekonomiści wywodzący się z tzw. „szkoły chicagowskiej” oraz jej zwolennicy.

Film

Doktryna szoku została zekranizowana w formie dokumentu pod tym samym tytułem. Reżyserami filmu są Mat Whitecross i Michael Winterbottom.
Mechanizmy opisane przez Naomi Klein stały się inspiracją dla twórców filmu War Inc. znanej polskim widzom pod tytułem Wojenny biznes.

Zobacz też

terapia szokowa

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona The Shock Doctrine
Oficjalna strona internetowa autorki. naomiklein.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-07)].
Rozmowa Jacka Żakowskiego z Naomi Klein na temat „Doktryny szoku”

Kontrola autorytatywna (utwór pisany):

VIAF: 1619151051896633530004
Open Library: OL6017241W

Encyklopedia internetowa:

Britannica: topic/The-Shock-Doctrine-by-Klein, topic/disaster-capitalism