Drapieżne

Drapieżne

Carnivora
Bowdich, 1821
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Synonimy
Fissipeda Blumenbach, 1791
Podrzędy
2 podrzędy – zobacz opis w tekście

Drapieżne (Carnivora) – rząd lądowych i wodnych ssaków z infragromady łożyskowców (Placentia) w obrębie podgromady żyworodnych (Theria).

Zasięg występowania

Drapieżne występują na wszystkich kontynentach. Cechuje je duża zdolność przystosowawcza. Część przystosowała się do środowiska wodnego i skolonizowała większość mórz oraz niektóre słodkowodne akweny. Jest to jeden z najbardziej zróżnicowanych pod względem przystosowań ekologicznych rzędów ssaków. Zalicza się tutaj gatunki od rozmiarów łasicy (kilkaset gramów), do 700 kg w przypadku form lądowych (niedźwiedzie) i 2 ton u form wodnych (niektóre płetwonogie). W obrębie Carnivora występują zarówno gatunki typowo drapieżne i padlinożerne, odżywiające się niemal wyłącznie pokarmem zwierzęcym (kotowate, psowate, niedźwiedź polarny), jak i gatunki, dla których mięso stanowi jedynie część diety (niedźwiedzie, szopowate) aż do skrajnych przypadków całkowitej roślinożerności (panda). Wiele mniejszych gatunków jest owadożerna, a formy wodne odżywiają się głównie rybami oraz mięczakami i skorupiakami.

Cechy charakterystyczne

Do charakterystycznych cech ssaków drapieżnych należy ich uzębienie, z pokaźnymi kłami, zredukowanymi siekaczami i zębami trzonowymi wyposażonymi w guzki służące do rozcierania pokarmu. Carnivora posiadają bardzo charakterystyczną cechę uzębienia trzonowego. Mianowicie ostatni górny przedtrzonowiec i pierwszy dolny trzonowiec tworzą ostrą i tnącą strukturę, tzw. łamacze służące do odcinania kawałków mięsa. Łamacze działają jak nożyce lub sekator odcinając duże kęsy pokarmu, który następnie jest połykany bez przeżuwania. Ta struktura u wielu grup uległa modyfikacjom. Zwłaszcza gatunki wszystkożerne i roślinożerne zatraciły ostrą, tnącą krawędź na rzecz bardziej spłaszczonych zębów do rozcierania pokarmu roślinnego. Gatunki wodne, takie jak foki, mają wtórnie uproszczone uzębienie trzonowe, ponieważ zęby służą im jedynie do chwytania śliskiego pokarmu, połykanego następnie w całości. Niektóre gatunki, jak np. niedźwiedź wargacz (Ursus (Melursus) ursinus), lis otocjon (Otocyon megalotis) lub protel (Proteles criststus) mają zredukowane uzębienie, ponieważ odżywiają się głównie owadami społecznymi, takimi jak termity.

Systematyka

Do niedawna wyróżniano dwa podrzędy: palconogie (Fissipedia) obejmujące drapieżniki lądowe i płetwonogie (Pinnipedia), do którego zaliczono foki, uchatki i morsy. Obecnie na podstawie analiz molekularnych i genetycznych drzewo rodowe Carnivora zostało mocno przebudowane. Płetwonogie w randze nadrodziny zostały przeniesione do psokształtnych (Caniformia). Wodne drapieżniki wyewoluowały z pierwotnych niedźwiedzi i umiejscowiono je najbliżej tej właśnie rodziny.

Do grupy Carnivoromorpha (drapieżnikokształtnych) zalicza się właściwe Carnivora oraz niewielkie wymarłe rodziny Viverravidae i Miacidae (miacydy) z paleocenu i eocenu. Prawdopodobnie były one przodkami właściwych drapieżnych lub były blisko spokrewnione z ich przodkiem. Nieoczekiwanie najnowsze badania molekularne i genetyczne dowiodły, że najbliżej spokrewnionym z drapieżnymi rzędem ssaków łożyskowych są łuskowce (Pholidota). Prawdopodobnie gałąź ta oddzieliła się we wczesnym paleocenie. Przypuszcza się również, że wymarłe pradrapieżne czyli kreodonty (Creodonta) są również blisko spokrewnione z Carnivora i wywodzą się od wspólnego przodka.

Etymologia

Łacińskie caro, carnis – mięso; -vorus – jedzący < vorare – pożerać.

Podział systematyczny

Podrząd: Caniformia – psokształtne

• Rodzaj: †Lycophocyon
• Nadrodzina: Amphicyonoidea
  • Rodzina: †Amphicyonidae – amficjony
• Infrarząd: Cynoidea
  • Nadrodzina: Canoidea
    • Rodzina: Canidae – psowate
• Infrarząd: Arctoidea
  • Grupa: Ursida
    • Rodzaj: †Adracon
    • Nadrodzina: Ursoidea
      • Rodzina: Ursidae – niedźwiedziowate
  • Nadrodzina: Musteloidea
    • Rodzaj: †Plesiogale
    • Rodzina: Ailuridae – pandowate
    • Rodzina: Mephitidae – skunksowate
    • Rodzina: Mustelidae – łasicowate
    • Rodzaje: Procyonidae – szopowate
    • Incertae sedis:
      • Rodzaj: †Peignictis
  • (bez rangi): Pinnipedimorpha
    • Rodzaj: †Pinnarctidion
    • Rodzina: †Enaliarctidae
    • Rodzina: †Semantoridae
    • (bez rangi): Pinnipediformes
      • Rodzaj: †Pacificotaria
      • Rodzaj: †Pteronarctos
      • (bez rangi): Pinnipedia
        • Nadrodzina: Otarioidea
          • Rodzina: Odobenidae – morsy
          • Rodzina: Otariidae – uchatki
        • Nadrodzina: Phocoidea
          • Rodzina: Phocidae – foki
          • Rodzina: †Desmatophocidae

Podrząd: Feliformia – kotokształtne

• Rodzina: †Nimravidae – nimrawidy
• Rodzina: †Palaeogalidae
• (bez rangi): Aeluroidea
  • Rodzina: Nandiniidae
  • Rodzaj: †Alagtsavbaatar
  • Rodzaj: †Anictis
  • Rodzaj: †Asiavorator
  • Rodzaj: †Shandgolictis
  • Nadrodzina: Feloidea
    • Rodzina: Felidae – kotowate
    • Rodzina: Prionodontidae – linzangi
    • Rodzina: †Barbourofelidae
    • Rodzaj: †Haplogale
    • Rodzaj: †Palaeoprionodon
    • Rodzaj: †Stenogale
    • Rodzaj: †Stenoplesictis
    • Rodzaj: †Viretictis
  • Infrarząd: Viverroidea
    • Rodzina: Viverridae – łaszowate
    • Nadrodzina: Herpestoidea
      • Rodzina: Eupleridae – falanrukowate
      • Rodzina: Herpestidae – mangustowate
      • Rodzina: Hyaenidae – hienowate
      • Rodzina: †Lophocyonidae
      • Rodzina: †Percrocutidae

Podział systematyczny dla taksonów żyjących współcześnie na podstawie Illustrated Checklist of the Mammals of the World (2020):

• Rząd: Carnivora Bowdich, 1821 – drapieżne
  • Podrząd: Feliformia Kretzoi, 1945 – kotokształtne
    • Infrarząd: Nandinioidea Pocock, 1929

      • Rodzina: Nandiniidae Pocock, 1929 – nandiniowate

    • Infrarząd: Feloidea Hay, 1930

      • Rodzina: Prionodontidae Pocock, 1933 – linzangi
      • Rodzina: Felidae G. Fischer, 1817 – kotowate

    • Infrarząd: Viverroidea J.E. Gray, 1821

      • Rodzina: Viverridae J.E. Gray, 1821 – wiwerowate
      • Rodzina: Herpestidae Bonaparte, 1845 – mangustowate
      • Rodzina: Eupleridae Chenu, 1850 – falanrukowate
      • Rodzina: Hyaenidae J.E. Gray, 1821 – hienowate

  • Podrząd: Caniformia Kretzoi, 1938 – psokształtne
    • Infrarząd: Canoidea Simpson, 1931

      • Rodzina: Canidae G. Fischer, 1817 – psowate

    • Infrarząd: Arctoidea Flower, 1869
      • Parvordo: Ursida Tedford, 1976

      • Rodzina: Ursidae G. Fischer, 1817 – niedźwiedziowate

      • Parvordo: Pinnipedia Illiger, 1811 – płetwonogie

      • Rodzina: Otariidae J.E. Gray, 1825 – uchatkowate
      • Rodzina: Odobenidae J.A. Allen, 1880 – morsowate
      • Rodzina: Phocidae J.E. Gray, 1821 – fokowate

      • Parvordo: Musteloidea G. Fischer, 1817 – łasicokształtne

      • Rodzina: Ailuridae J.E. Gray, 1843 – pandkowate
      • Rodzina: Mephitidae Bonaparte, 1845 – skunksowate
      • Rodzina: Mustelidae G. Fischer, 1817 – łasicowate
      • Rodzina: Procyonidae J.E. Gray, 1825 – szopowate

Drzewo rodowe ssaków drapieżnych (kladogram)