EpiPen – automatyczny wstrzykiwacz jednorazowy (autostrzykawka) z adrenaliną (epinefryną), stosowany w celu domięśniowego podania roztworu w przypadku wstrząsu anafilaktycznego.
Działanie
EpiPen z adrenaliną ma działanie sympatykomimetyczne, to znaczy pobudza receptory α- i β-adrenergiczne. Pobudzenie układu współczulnego prowadzi do zwiększenia częstotliwości pracy serca, zwiększenia pojemności wyrzutowej serca i przyśpieszenia krążenia wieńcowego. Pobudzenie oskrzelowych receptorów β-adrenergicznych wywołuje rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, co w efekcie zmniejsza towarzyszące oddychaniu świsty i duszności. Ponadto lek hamuje perystaltykę jelit oraz wydzielanie soków trawiennych i śliny. Adrenalina jest szybko inaktywowana w organizmie, głównie przez enzymy COMT i MAO. Znaczna część adrenaliny jest wydalana z moczem w postaci metabolitów.
Wskazania do stosowania
Automatyczne wstrzykiwacze EpiPen są przeznaczone do stosowania w nagłych reakcjach alergicznych (anafilaksji). Ich posiadanie stanowi istotną część profilaktyki zdrowotnej i chroni życie w przypadku pacjentów, u których zdiagnozowano podwyższone ryzyko anafilaksji – m.in. w wyniku uczulenia na jad owadów błonkoskrzydłych, pokarm (orzeszki ziemne, seler, jajko kurze, cytrusy i in.), niektóre leki, lateks itp.
W sytuacji wstrząsu anafilaktycznego roztwór należy podać domięśniowo, stosując się do zasad:
- Zdjąć żółtą lub zieloną zatyczkę z tubki.
- Ująć automatyczny wstrzykiwacz w dłoń i usunąć szarą nakładkę ochronną.
- Unieść wstrzykiwacz na odległość około 10 cm od uda.
- Uderzyć czarną końcówką w przednio-boczną część uda (przez ubranie) pod kątem 90 stopni.
- Po usłyszeniu kliknięcia przytrzymać przez około 10 s (roztwór zostanie podany automatycznie).
- Wyciągnąć wstrzykiwacz.
- Rozmasować okolicę wkłucia przez około 10 s w celu szybszego rozprowadzenia roztworu po organizmie.
- W razie braku wyraźnej poprawy aplikację roztworu należy powtórzyć po 5–15 minutach.
- Po aplikacji roztworu należy ostrożnie umieścić automatyczny wstrzykiwacz igłą do przodu w tubce, która ma wbudowane zabezpieczenie igły. Następnie mocno zakręcić zatyczkę na tubce i przekazać zużyty preparat personelowi medycznemu.
- Bez względu na efekty lecznicze należy niezwłocznie wezwać pomoc medyczną, wybierając numer na pogotowie ratunkowe lub telefon alarmowy.
Pacjent może sam zastosować EpiPen, a w przypadku utraty przytomności lek powinna mu podać osoba z otoczenia. Aplikację adrenaliny można ćwiczyć na wstrzykiwaczu demonstracyjnym. Chorzy z anafilaksją powinni posiadać przy sobie dwa wstrzykiwacze automatyczne EpiPen na wypadek wstrząsu anafilaktycznego, regularnie sprawdzać datę ważności leku i wymieniać go po upływie terminu ważności. Każdy automatyczny wstrzykiwacz EpiPen jest jednorazowego użytku.
Przeciwwskazania
Nie są znane bezwzględne przeciwwskazania do stosowania leku w nagłych reakcjach alergicznych.
Środki ostrożności
- Zachować szczególną ostrożność przy podawaniu adrenaliny pacjentom z chorobami serca, cukrzycą, nadczynnością tarczycy, nadciśnieniem oraz osobom w podeszłym wieku. Lek podać im wtedy, gdy potencjalna korzyść uzasadnia ryzyko.
- Przy przypadkowym wstrzyknięciu leku w stopy lub w ręce istnieje ryzyko wystąpienia niedokrwienia obwodowego.
- Należy unikać przypadkowego, nieuzasadnionego wstrzyknięcia adrenaliny, które może prowadzić do konieczności podjęcia leczenia.
- EpiPen zawiera pirosiarczyn sodu, który rzadko u podatnych osób może powodować ciężkie objawy nadwrażliwości (objawy anafilaktyczne i skurcz oskrzeli).
- Należy poinformować pacjenta, że lek nie powinno się wstrzykiwać w pośladek, lecz w przednio-boczną część uda.
- Podczas ciąży adrenalinę należy stosować tylko wtedy, gdy korzyści z leczenia uzasadniają ryzyko dla płodu.
- Nie należy traktować EpiPenu jako środka zastępczego dla pomocy medycznej. Po reakcji anafilaktycznej trzeba udać się do lekarza, gdyż działanie adrenaliny z czasem słabnie i istnieje ryzyko powtórnego wstrząsu anafilaktycznego.
Interakcje
Należy zachować ostrożność u pacjentów otrzymujących leki mogące uwrażliwiać serce na zaburzenia rytmu, w tym glikozydy naparstnicy, rtęciowe leki moczopędne lub chinidynę. Działanie adrenaliny może być nasilane przez trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne oraz inhibitory MAO. Adrenalina hamuje wydzielanie insuliny, zwiększając stężenie glukozy we krwi. U pacjentów z cukrzycą otrzymujących adrenalinę może być konieczne zwiększenie dawki insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych. Działanie pobudzające receptory β-adrenergiczne może być hamowane przez jednoczesne leczenie lekami β-adrenolitycznymi.
Działania niepożądane
Działania niepożądane związane z aktywacją receptorów alfa- i beta-adrenergicznych mogą obejmować objawy, takie jak:
- tachykardia (przyspieszenie akcji serca)
- nadciśnienie
- zaburzenia rytmu serca
- nadmierna potliwość
- nudności wymioty
- ból głowy
- zawroty głowy
- astenia (wyczerpanie i osłabienie)
- drżenie ciała
- niepokój
- rzadziej kardiomiopatia stresowa (ostra niewydolność serca)
Po nieumyślnym wstrzyknięciu adrenaliny w dłonie lub stopy opisano również przypadki obwodowego niedokrwienia.
Dawkowanie
Dla dzieci, których masa ciała waha się od 15 do 30 kg, przeznaczony jest EpiPen Junior. Dawka leku wynosi 0,15 mg adrenaliny domięśniowo, w zależności od masy pacjenta (0,01 mg/kg masy ciała). Lekarz może zalecić mniejszą lub większą dawkę leku w oparciu o dokładną diagnostykę pacjenta i rozpoznanie ryzyka wystąpienia zagrażającej życiu reakcji anafilaktycznej.
Lekiem dla dorosłych jest EpiPen Senior. Można go też stosować u dzieci z masą ciała powyżej 30 kg. W przypadku nagłej reakcji alergicznej, która jest wskazaniem do użycia leku, dawka dla dorosłych wynosi 0,30 mg adrenaliny domięśniowo.
Przedawkowanie
W przypadku przedawkowanie adrenaliny może dojść, wskutek nagłego wzrostu ciśnienia tętniczego, do wylewu krwi do mózgu. Przedawkowanie może prowadzić też do zwężenia naczyń obwodowych, zagrażających życiu zaburzeń rytmu serca, ciężkiego obrzęku płuc, a w konsekwencji nawet do zgonu. Po przedawkowaniu adrenaliny może wystąpić również przemijająca bradykardia, a następnie tachykardia. W sytuacji ciężkiego obrzęku płuc z trudnościami w oddychaniu należy podać szybko działający lek blokujący receptory α-adrenergiczne, np. fentolaminę i/lub zastosować wentylację przerywanym ciśnieniem dodatnim. Działaniu hipertensyjnemu można przeciwdziałać przez podanie szybko działających leków rozszerzających naczynia krwionośne lub blokujących receptory α-adrenergiczne. Jeżeli wystąpi długotrwałe niedociśnienie tętnicze, konieczne może być podanie innego preparatu zwiększającego ciśnienie tętnicze, np. noradrenaliny.
Preparaty zarejestrowane w Polsce
- EpiPen Jr. 0,15 mg, roztwór do wstrzykiwań, 1 wstrzykiwacz 2 ml
- EpiPen Senior 0,30 mg, roztwór do wstrzykiwań, 1 wstrzykiwacz 2 ml
Bibliografia
- EpiPen – karta leku (DB00668)(ang.) w DrugBank
- Ulotka informacyjna EpiPen EPI-08-096PL
- Ulotka dla pacjentów w konsultacji z dr hab. Radosławem Gawlikiem
- Royal College of General Practitioners. Allergy: the inmet need. 2003
- Simons FER i wsp.: J Allergy Clin Immunol 1998; 101(1):33-7
- Barbara Lisowska, Małgorzata Olszewska. Adrenalina w ampułko-strzykawkach jako lek pierwszego rzutu w leczeniu wstrząsu anafilaktycznego. „Farmacja Współczesna”. 2, s. 117–120, 2009. [dostęp 2019-06-09].
Linki zewnętrzne
- Using Epipen w serwisie YouTube