Fenologia (gr. phaínomai – przejawiam, pokazuję się) – nauka badająca zależność pomiędzy zmianami czynników klimatycznych, a periodycznymi zjawiskami w przyrodzie ożywionej, takimi jak kiełkowanie, kwitnienie, owocowanie, zrzucanie liści u roślin, zapadanie w sen zimowy, odloty ptaków do cieplejszych regionów, wystąpienie dwóch pokoleń u niektórych owadów. Ze względu na przedmiot badań można wyróżnić: fitofenologię, zoofenologię oraz agrofenologię.
Sezonową rytmikę zmian fenologicznych, następującą w cyklach rocznych, ukazuje się na mapach za pomocą izofen, linii łączących miejscowości, w których jednocześnie występują dane zjawiska fenologiczne.
Historia
- Pierwsze zapiski fenologiczne były odnotowywane w latach 1480 — 1527 na Akademii Krakowskiej w Polsce. Dotyczyły pory zakwitania i owocowania roślin pożytecznych w okolicy Krakowa.
- Karol Linneusz zapoczątkował nowoczesne obserwacje fenologiczne w połowie XVIII wieku i od tego czasu rozwija się w Europie sieć stacji fenologicznych.
- W połowie XIX wieku Adolphe Quételet, ujednolicając metody fenologiczne, opisał około 300 gatunków roślin i zwierząt będących obiektem obserwacji fenologicznych.
- W 1895 roku Egona Ihne zaproponował wydzielenie 8 fenologicznych pór roku.
- Od 2007 roku Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze Polski systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin dziko rosnących.
Znaczenie
W gospodarce rolnej fenologia ułatwia dokonanie wyboru odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej, ustalenie terminu siewu i zbioru, przewidywanie pojawienia się szkodników upraw.
Fenologiczne pory roku
Na podstawie obserwacji fenologicznych w strefie klimatu umiarkowanego można wyróżnić 8 do 10 głównych, fenologicznych pór roku.
| Fenologiczna
pora roku |
obserwowane rośliny | przeciętny termin | ||
|---|---|---|---|---|
| Legnica | Suwałki | |||
| 1 | Początek wiosny | zakwitanie leszczyny pospolitej, i podbiału pospolitego | 1.03 | 30.03 |
| 2 | Wczesna wiosna | początek listnienia brzozy brodawkowatej, kwitnienie: mniszka lekarskiego, czeremchy zwyczajnej | 24.04 | 4.05 |
| 3 | Pełnia wiosny | zakwitanie kasztanowca zwyczajnego, kwitnienie bzu lilaka | 10.05 | 22.05 |
| 4 | Wczesne lato | zakwita robinia akacjowa | 5.06 | 15.06 |
| 5 | Lato | zakwitanie lipy drobnolistnej | 30.06 | 7.07 |
| 6 | Wczesna jesień | kwitnienie wrzosu zwyczajnego, dojrzewanie owoców kasztanowca zwyczajnego i leszczyny pospolitej | 30.08 | 28.8 |
| 7 | Jesień | żółknięcie liści kasztanowca zwyczajnego, żółknięcie i opadanie liści lipy drobnolistnej i brzozy brodawkowatej | 25.10 | 14.10 |
| 8 | Zima | spoczynek roślin, pokrywa śnieżna | 8.12 | 9.11 |
- podział na 10 — 12 pór roku.
- Przedwiośnie (zaranie wiosny)
- Pierwiośnie (wczesna wiosna)
- Wiosna (pełnia wiosny)
- Wczesne lato
- Lato (pełnia lata)
- Późne lato
- Wczesna jesień
- Jesień (pełnia jesieni, złota jesień)
- Późna jesień
- Zima, czasami w obrębie zimy wyróżnia się dodatkowo:
Projekty obserwacji fenologicznej
od 2007 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze polski w 51 stacjach systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin — zakres krajowy.
Projekt "BEAGLE" (ang. Biodiversity Education and Awareness to Grow a Living Environment) międzynarodowe obserwacje fenologiczne 6 gatunków drzew.
Projekt "Spring Alive" międzynarodowe obserwacje fenologiczne migracji 5 gatunków ptaków.
Projekt "Pora na pory — obserwacje fenologiczne" obserwacje fenologiczne 3 gatunków roślin.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Polskie Zawisaki – baza obserwacji zoofenologicznych (fenologia pojawu, wykresy, mapy)
- https://sites.google.com/site/obserwacjefenologiczne/kalendarz———fakty—fenologiczne — 12 fenologicznych pór roku
- http://s—pszczola.eu/artykuly/kalendarz—fenologiczny/ — Pszczelarski kalendarz fenologiczny