Gutaperka – substancja pochodzenia naturalnego, pozyskiwana i wykorzystywana w podobny sposób jak kauczuk naturalny, z tą różnicą, że gutaperka jest mniej elastyczna. Cząsteczki gutaperki składają się z reszt C5, których liczba dochodzi do kilkuset. W polimerze występują wiązania podwójne wyłącznie w konfiguracji trans. Niektórzy autorzy polimer określają nazwą gutta (lub guta), zaś nazwą gutaperka — mieszaninę takiego polimeru z alkoholowymi pochodnymi triterpenów. Mieszaniny takie są naturalnym składnikiem soku mlecznego niektórych roślin. Nazwa gutaperka pochodzi z języka malajskiego: getah = guma, pertja = drzewo z którego pozyskuje się substancję.
Występowanie
Gutaperka występuje w soku mlecznym wielu gatunków roślin. Największe znaczenie ma gutaperkowiec (Palaquium gutta) oraz zwięźla kulista (Mimusops balata). Gutaperkowiec jest drzewem rosnącym na Półwyspie Malajskim i w Indonezji. Występuje także w dużych ilościach u eukomii wiązowatej (Eucommia ulmoides). Spośród gatunków europejskich stwierdzona została w dużych ilościach w trzmielinie brodawkowatej i zwyczajnej.
Właściwości
Wyróżniane są dwie formy gutaperki: alfa i beta. Formy te przechodzą w postać amorficzną i stają się płynne w różnym zakresie temperatur mieszczącym się pomiędzy 40 a 70 °C. Dla formy beta temperatura topnienia jest niższa niż dla formy alfa. Forma alfa jest charakterystyczna dla gutaperki wytwarzanej przez drzewa. Obie formy zawierają wiązania trans, a różnią się wielkością cząstek. Gęstość 0,95-1,02 g/cm³.
Jest mniej elastyczna niż kauczuk, wykazuje jednak większa odporność chemiczną oraz dużą odporność na czynniki klimatyczne. Ulega starzeniu od tlenu atmosferycznego, przekształcając się w kruchą masę, ale można temu zapobiec odpowiednimi dodatkami. Rozpuszczalna w węglowodorach aromatycznych i chlorowanych, ulega kwasom tlenowym. Jest dobrym izolatorem elektrycznym.
Zastosowanie
- produkcja gumy do żucia,
- niegdyś duży udział w izolacji kabli elektrycznych,
- części aparatury i przyrządów stosowanych w zakładach i laboratoriach chemicznych,
- leczenie kanałowe – wypełnianie kanałów zębowych,
- produkcja piłek golfowych,
- produkcja klejów i papieru gutaperkowego,
- wyrób form galwanoplastycznych,
- dodawana jest do syntetycznego kauczuku podczas produkcji ebonitu,
- tłoki pieczętne z XIX w. i XX w.