Liszaj płaski

Liszaj płaski

lichen planus
Klasyfikacje
ICD-10	L43
L43.0	Liszaj płaski przerostowy
L43.1	Liszaj płaski pęcherzowy
L43.2	Liszajowa reakcja polekowa
L43.3	Podostry (aktywny) liszaj płaski
L43.8	Inny liszaj płaski
L43.9	Nieokreślony liszaj płaski

Liszaj płaski (liszaj czerwony, łac. lichen planus, lichen ruber, ang. lichen planus, LP) – często występująca przewlekła choroba skóry i paznokci, zwykle również błon śluzowych, cechująca się powstawaniem drobnych czerwonych grudek, czemu nierzadko towarzyszy silny świąd.

Epidemiologia

Choroba może pojawić się w każdym wieku (zwłaszcza między 30 a 60 rokiem życia).

Patogeneza

Przyczyny nie są znane, ale często choroba występuje wraz ze schorzeniami o podłożu autoimmunologicznym, takimi jak GVHD, przewlekłe aktywne zapalenie wątroby i cukrzyca. Bardzo prawdopodobne jest także, że silnym czynnikiem wywołującym liszaj może być wstrząs psychiczny. Chorobę może wywołać zażycie niektórych leków, zwłaszcza penicylaminy, jednak w przypadku zmian skórnych towarzyszących zażywaniu leków zawsze należy je różnicować z osutką liszajowatą (lichenoid eruption).

Objawy

Wykwity są charakterystyczne. Kolor grudek jest mieszaniną niebieskiego i purpurowego. Wykwity mają 1–3 mm średnicy, są wielokształtne o płaskiej błyszczącej powierzchni. Na powierzchni grudek można zaobserwować białawą, delikatną siateczkę (tzw. siateczka Wickhama lub prążki Wickhama). Występuje objaw Köbnera (kilka dni po zadrapaniu następuje linijny wysiew grudek w tym miejscu). Zmiany mogą występować na całej skórze, jednakże podatne miejsca to nadgarstki, dłonie, przedramiona, pępek, okolica krzyżowo-lędźwiowa i okolice narządów płciowych. U połowy chorych zmiany pojawiają się także w obrębie jamy ustnej. Zmiany na skórze pojawiają się nagle, na ogół są silnie swędzące, co jest najczęstszą przyczyną zgłoszenia się chorego do lekarza. W akademickim piśmiennictwie anglojęzycznym można się spotkać ze skrótem mnemotechnicznym pomocnym przy zapamiętaniu objawów – "5 P": swędzące (pruritic), wieloboczne (polygonal), purpurowe (purple) płaskie (planar) grudki (papules).

Główne odmiany liszaja płaskiego to:

• odmiana przerosła (odmiana brodawkująca, lichen planus hypertrophicus s. verrucosus) – najczęściej są to zlewne ogniska hiperkeratotyczne w obrębie skóry podudzi bez typowych grudek;
• odmiana mieszkowa (lichen planus follicularis) – drobne grudki zlokalizowane są przymieszkowo, może dochodzić do bliznowacenia w obrębie owłosionej skóry głowy (zespół Grahama Little'a);
• odmiana zanikowa (lichen planus atrophicus) – układ zmian jest obrączkowaty, w części środkowej są obecne przejaśnienia albo bliznowaty zanik;
• odmiana pęcherzowa (lichen planus pemphigoides) – zmiany pęcherzowe zlokalizowane są albo w obrębie zmian skórnych na dłoniach i stopach, gdzie powstają wskutek działania czynników mechanicznych (varietas acralis), albo w obrębie zmian skórnych i w skórze niezmienionej oraz w obrębie błon śluzowych (lichen planus erosivus).

Ustępujące ogniska chorobowe są brunatnie zabarwione. Niekiedy (zwłaszcza u rasy czarnej) zmiany są bardzo długotrwałe (nawet do paru lat) jednakże nie pozostawiają blizn.

Zmiany na paznokciach występują w postaci podłużnych żółtawych bruzd.

Obraz histologiczny

W obrazie histologicznym charakterystyczne są zmiany na granicy skórno-naskórkowej, gdzie stwierdza się obfity naciek z limfocytów (większość stanowią limfocyty TH) i makrofagów. Ponadto komórki warstwy podstawnej naskórka wykazują cechy zwyrodnienia, apoptozy i martwicy. Martwicze keratynocyty i ciałka apoptotyczne mają postać okrągłych, kwasochłonnych, pozbawionych jądra ciałek średnicy 15-20 μm – są to tzw. ciałka koloidowe (ciałka włókienkowe, ciałka Civattego). W warstwie podstawnej zaburzona zostaje palisadowata architektura komórek, zastąpiona przez układ podobny do występującego fizjologicznie w warstwie kolczystej. Międzybrodawkowe wpuklenia naskórka przypominają zęby piły, ostrzem zwrócone w kierunku skóry właściwej. Warstwa ziarnista naskórka jest pogrubiała, często nie na całej długości tylko ogniskowo. Można stwierdzić hiperkeratozę, niekiedy towarzyszy jej parakeratoza o niewielkim nasileniu. W odmianie zanikowej liszaja płaskiego naskórek ulega zanikowi, w innych postaciach mamy do czynienia z przerostem naskórka.

Leczenie

Nie ma leczenia przyczynowego. Leczenie objawowe ogólne wdraża się w aktywnych zmianach wysiewnych i polega na podawaniu kortykosteroidów np. prednizonu przez kilka tygodni. W ciężkich przypadkach stosuje się metotreksat. W odmianie pęcherzowej dobre wyniki daje stosowanie sulfonów (np. dapsonu) w połączeniu z małymi dawkami sterydów.

W leczeniu miejscowym również stosuje się sterydy w postaci maści lub kremów. Optymalnym rozwiązaniem jest stosowanie maści z silnie działającymi kortykosteroidami (np. klobetazol - preparat Dermovate) podawanymi cienką warstwą wyłącznie na istniejące zmiany chorobowe oraz maści na bazie ung. cholesteroli i łagodniej działającego kortykosteroidu, a także wstrzyknięć do zmian przerosłych lub opatrunków zamkniętych. Wskazane jest stosowanie maści sterydów w połączeniach z lekami przeciwbakteryjnymi i przeciwgrzybiczymi. Ostatnio próbuje się też leczenie fotoferezą.

Bibliografia

• Stefania Jabłońska, Sławomir Majewski Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową PZWL 2005, ISBN 83-200-3367-5.
• Jerzy Stachura Wenancjusz Domagała (red.) Patologia znaczy słowo o chorobie. Tom II – Patologia narządowa. Wydawnictwo PAU, Kraków 2005. ISBN 83-88857-91-6.
• Rajani Katta: Lichen Planus. American Family Physician 61, 11 (2000)

Linki zewnętrzne

• Artykuł z eMedicine (ang.)
• Lichen planus w DermNetNZ (ang.)