| atherosclerosis | |
 Preparat sekcyjny aorty z widocznymi rozległymi zmianami miażdżycowymi | |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 |
I70 |
|---|---|
| I70.0 |
Miażdżyca tętnicy głównej (aorty) |
| I70.1 |
Miażdżyca tętnicy nerkowej |
| I70.2 |
Miażdżyca tętnic kończyn |
| I70.8 |
Miażdżyca innych tętnic |
| I70.9 |
Uogólniona i nieokreślona miażdżyca |
Miażdżyca tętnic (łac. atheromatosis, atherosclerosis) (potoczna nazwa to „arterioskleroza”) – przewlekła choroba, polegająca na zmianach zwyrodnieniowo-wytwórczych w błonie wewnętrznej i środkowej tętnic, głównie w aorcie, tętnicach wieńcowych, mózgowych oraz tętnicach kończyn.
Czynniki ryzyka
Czynniki ryzyka prowadzące do powstawania miażdżycy dzieli się na:
- Niemożliwe do modyfikacji:
- wiek
- płeć męska
- zaburzenia genetyczne
- Potencjalnie poddające się kontroli:
- Czynniki ryzyka mniej ważne, niepewne lub trudne do oceny ilościowej:
- otyłość
- brak aktywności fizycznej
- stres (osobowość typu A)
- niedobór estrogenów (po menopauzie)
- duża ilość węglowodanów w diecie
- wysoki poziom lipoproteiny (a) [Lp(a)]
- spożywanie nasyconych oraz nienasyconych (trans) utwardzonych tłuszczów
- zakażenia Chlamydia pneumoniae
Patogeneza
Hipoteza rozwoju miażdżycy traktuje ją jako przewlekłą odpowiedź ścian naczyń o charakterze zapalnym, zapoczątkowaną uszkodzeniem śródbłonka. Istotne są w niej następujące procesy:
- Przewlekłe uszkodzenie śródbłonka – którego rezultatem jest jego dysfunkcja, prowadząca do zwiększonej przepuszczalności, przylegania leukocytów i zachwiania równowagi w produkcji i uwalnianiu cząstek sygnałowych wpływających na stan czynnościowy ścian naczyń, a także sprzyjająca zakrzepicy.
- Przedostawanie się zmodyfikowanych (utlenionych, glikowanych) lipoprotein, głównie frakcji LDL zawierającej dużo cholesterolu, w obręb ścian naczyń.
- Modyfikacja lipoprotein w obrębie zmiany wskutek ich utleniania.
- Przyleganie monocytów krwi (oraz innych leukocytów) do śródbłonka, po którym następuje ich migracja do błony wewnętrznej i transformacja w makrofagi i komórki piankowate.
- Przyleganie płytek krwi.
- Uwalnianie przez aktywowane płytki, makrofagi lub komórki naczyń czynników powodujących migrację komórek mięśni gładkich z błony środkowej do błony wewnętrznej.
- Proliferacja komórek mięśniowych gładkich w błonie wewnętrznej i produkcja macierzy pozakomórkowej, co prowadzi do odkładania kolagenu i proteoglikanów.
- Wzmożone gromadzenie lipidów zarówno w komórkach (makrofagi i komórki mięśni gładkich), jak i pozakomórkowo.
Naturalny rozwój choroby
Miażdżyca polega na wysepkowatym gromadzeniu się w błonie wewnętrznej tętnic cholesterolu (i jego estrów) oraz innych lipidów. W pierwszym etapie komórki śródbłonka gromadzą nadmierne ilości cholesterolu i lipidów, które są przemieszczane pod błonę wewnętrzną tętnic (tzw. pasma tłuszczowo-lipidowe, ang. fatty streaks). Tego typu zmiany można obserwować już u dzieci. Podśródbłonkowe masy lipidowo-cholesterolowe powodują gromadzenie się makrofagów, limfocytów (głównie CD4+), mastocytów, komórek B, komórek dendrytycznych, rozrost fibroblastów i komórek mięśni gładkich warstwy środkowej tętnicy oraz drobnych naczyń krwionośnych odchodzących od naczyń odżywiających ścianę tętnicy (łac. vasa vasorum). Zakłada się, że komórki piankowate tworzące blaszki miażdżycowe nagromadziły lipidy, pochodzące od lipoprotein osocza krwi, drogą tzw. szlaku zmiataczowego, które uprzednio uszkodzone zostały przez reaktywne formy tlenu.
Kolejnym etapem jest wapnienie tych ognisk (tzw. wapnienie dystroficzne, łac. calcificatio dystrophica), prowadzące do miażdżycowego stwardnienia tętnic, oraz pojawienie się ubytków śródbłonka nad ogniskiem miażdżycowym. Ubytki śródbłonka są przyczyną miejscowego spadku stężenia prostacykliny – czynnika zapobiegającego gromadzeniu się płytek krwi. W wyniku tego procesu, w miejscach obnażonych z błony wewnętrznej dochodzi do owrzodzeń miażdżycowych (owrzodzeń kaszowatych), które stają się obszarami przyściennej agregacji płytek krwi i narastania zakrzepów (łac. thrombosis parietalis).
Następstwa miejscowe
Proces miażdżycowy prowadzi do zmniejszenia światła tętnic i zmniejszenia ich elastyczności. Z niewiadomych przyczyn (niewykluczone, że z powodu braku dodatkowego nadkażenia bakteryjnego) u niektórych ludzi w miejscach ogniska cholesterolowe nie ulegają owrzodzeniu i wapnieniu, a narastająca płytka miażdżycowa jest zbudowana z tkanki włóknistej i licznych naczyń włosowatych. Ogniska te – zwane „żywymi płytkami” miażdżycowymi są pokryte żywym śródbłonkiem i rzadko stają się miejscem narastania zakrzepicy, ale dość często są miejscem powstania krwiaka, zamykając w ten sposób światło tętnicy. Z kolei płytki zwapniałe stanowią obszar narastania zakrzepu oraz mogą ulec pęknięciu, co także prowadzi do zamknięcia światła tętnicy.
Lokalizacja zmian miażdżycowych
Miażdżyca pojawia się prawie wyłącznie w tętnicach dużego układu krążenia, zwłaszcza w tych miejscach, gdzie istnieje wysokie ciśnienie krwi (aorta i tętnice bezpośrednio od niej odchodzące) oraz przepływ krwi nie jest laminarny (zwłaszcza w miejscach rozgałęzień tętnic).
Zagadnienia nazewnicze
Nazwa miażdżycy jako procesu chorobowego (łac. atheromatosis) dotyczy wszystkich jej etapów. Pochodzi ona od gr. „α̉θήρη” (athere) o pierwotnym znaczeniu „papka z mąki”, które później przyjęło znaczenie „kaszka”. Nazwa ta nawiązuje do „kaszowatego” wyglądu ubytku w ścianie tętnicy. Pojęciem „atherosclerosis” nazywa się zaawansowane postacie miażdżycy, w których doszło do stwardnienia (łac. sclerosis) ściany tętnicy w wyniku procesu miażdżycowego. Jest to pojęcie węższe od „stwardnienia tętnic” (łac. arteriosclerosis; od łac. arteria – tętnica + łac. sclerosis – stwardnienie), które może być spowodowane także innymi przyczynami niż miażdżycą, np.: starczym stwardnieniem tętnic (łac. arteriosclerosis senilis), pozapalnym stwardnieniem tętnic (łac. arteriosclerosis postinflammatoria), stwardnieniem tętniczek (łac. arteriolosclerosis), stwardnieniem typu Monckeberga (łac. calcificatio mediae).
Następstwa miażdżycy
Miażdżyca tętnic mózgu powoduje niedokrwienie mózgu i zmiany psychiczne, ułatwia pęknięcia naczyń i udary (zwłaszcza przy współistniejącym nadciśnieniu). Miażdżyca tętnic wieńcowych jest jedną z przyczyn choroby wieńcowej, miażdżyca aorty może prowadzić do powstania tętniaka.
Zapobieganie
W jej leczeniu duże znaczenie ma odpowiednia dieta, aktywny tryb życia, racjonalny wypoczynek.
Występowanie w dawnych społecznościach
W 2013 ogłoszono wyniki badań 137 ciał zmumifikowanych wskutek działań ludzi bądź w sposób naturalny. Pochodziły one z czterech antycznych społeczności: Egipcjan, mieszkańców dzisiejszego Peru, Indian Anasazi oraz Aleutów. Wyniki badań tomograficznych dostarczyły danych o częstości występowania tej choroby w warunkach dużo mniej zaawansowanej cywilizacji i u ludzi prowadzących bardzo różne tryby życia (od rolniczych do zbieracko-łowieckich). U 34% mumii zdiagnozowano miażdżycę pewną (zidentyfikowane zwapnienia tętnic) bądź miażdżycę prawdopodobną (zidentyfikowane zwapnienia w spodziewanej lokalizacji tętnic). Najrzadziej (25% z 51 mumii) występowała u Peruwiańczyków, najczęściej u Aleutów (60% spośród 5 mumii). Stwierdzono również statystycznie istotną, pozytywną korelację szacowanego wieku w chwili śmierci i występowania choroby: zmarli z miażdżycą byli średnio starsi w momencie śmierci od zmarłych bez miażdżycy. Komentujący uczeni wskazywali, że odkrycie jest istotne w kontekście często wyrażanego poglądu, że miażdżyca jest konsekwencją współczesnego, niezdrowego trybu życia. Wskazuje ono na znaczenie innych czynników, które dawniej powodowały tę chorobę. Jednym z nich mogły być stany zapalne, na przykład wywołane ciągłym wdychaniem dymu albo chronicznymi infekcjami.
Najprawdopodobniej pierwszym nowożytnym opisem miażdżycy jest ten z dzieła Antonio Scarpiego – Sull’ Aneurisma, Riflessioni ed Osservazioni Anatomico-chirurgich. Badał on "twarde struktury" w tętnicach, dzięki czemu odrzucił teorię, że poszerzenie tętnicy jest przyczyną pękających tętniaków.
