 Owocniki w różnym wieku | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
muchomor jadowity |
| Nazwa systematyczna | |
|
Amanita virosa Bertill Dict. Encyclop. Sci. Médic. (Paris) 1(3): 497 (1866) | |
Muchomor jadowity (Amanita virosa Bertill.) – gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae).
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Amanita, Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi.
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1838 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus virosus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1866 r. Bertillon, przenosząc go do rodzaju Amanita.
- Agaricus virosus Fr. 1838 var. virosus
- Amanita virosa (Fr.) Bertill. 1866 f. virosa
- Amanita virosa var. aculeata Voglino 1894
- Amanita virosa var. levipes Neville & Poumarat 2004
- Amanita virosa (Fr.) Bertill. 1866 var. virosa
- Amanitina virosa (Fr.) E.-J. Gilbert 1941
Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1968 r.
Morfologia
Średnica 6–10 cm, początkowo owalny, później stożkowato dzwonkowaty, na koniec lekko wypukły. Powierzchnia kapelusza gładka, sucha i jedwabista, podczas wilgotnej pogody lepka. Kolor biały i tylko na wierzchołku bladożółty. Z wiekiem może żółknąć. Na powierzchni czasami posiada nieregularne duże łatki, czasami jest bez łatek.
Białe, gęsto ustawione, czasami mają postrzępione brzegi. Przy trzonie wolne.
Wysokość: 8–12 cm, grubość 1–2 cm, kształt cylindryczny w górze zwężony, z bulwiastą podstawą. Z wiekiem staje się wysmukły. Powierzchnia z dużymi włóknistymi łuskami. Na trzonie pierścień, który jednak u starych okazów może zanikać. Bulwiasta nasada trzonu ma wyraźną, strzępiastą pochwę.
Biały, kruchy, nie zmienia koloru po przełamaniu. Smak łagodny, zapach nieprzyjemny, duszący.
Biały. Zarodniki gładkie, kuliste, o rozmiarach 7–10 μm.
Występowanie i siedlisko
Amanita virosa opisana przez Eliasa Friesa pochodziła ze Szwecji. Jest znana z Europy oraz Azji Wschodniej, gdzie jej występowanie potwierdziły testy genetyczne (np. w prowincji Jilin, Chiny). Mimo to nazwa Amanita virosa jest niejednokrotnie niewłaściwie stosowana do różnych gatunków występujących na tamtym obszarze, takich jak np. Amanita subjunquillea var. alba i Amanita exitialis. Podobnie sprawa wygląda w Ameryce Północnej i Środkowej, gdzie muchomor jadowity nie występuje, a większość białych gatunków muchomorów, takich jak np. Amanita bisporigera, Amanita ocreata, Amanita magnivelaris, Amanita suballiacea, błędnie oznaczanych jest jako Amanita virosa i określana mianem "destroying angels" (niszczący anioł).
W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status V – zagrożony wymarciem. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Holandii.
Rośnie głównie w górskich lasach iglastych pod świerkami i sosnami, rzadziej w lasach mieszanych i liściastych pod bukami. Rośnie także pod brzozami i na bagnach. Pierre Neville i Serge Poumarat w opracowaniu "Amaniteae. Amanita, Limacella & Torrendia. Fungi Europaei vol. 9", zgłaszają ten gatunek pod bukiem zwyczajnym (Fagus sylvatica), kasztanem jadalnym (Castanea sativa), sosną (Pinus), świerkiem pospolitym (Picea abies) i jodłą pospolitą (Abies alba).
Znaczenie
Grzyb mikoryzowy. Dla ludzi jest śmiertelnie trujący. Trujące oligopeptydy występujące w muchomorze jadowitym (fallotoksyny i amatoksyny, głównie alfa-amanityna), są identyczne jak w muchomorze zielonawym. Trucizny te powodują nieodwracalne uszkodzenie wątroby.
Gatunki podobne
- Może być mylony z pieczarkami (Agaricus). U bardzo młodych pieczarek blaszki są białe, później jednak stają się różowe, a u starszych mają czekoladowy kolor, co odróżnia od siebie te grzyby. Tak więc niebezpieczeństwo pomylenia dotyczy tylko bardzo młodych pieczarek. Ponadto muchomor jadowity ma na bulwie trzonu ruchomą pochwę, której nie posiadają pieczarki.
- Bardzo podobny jest muchomor wiosenny (Amanita verna), jednakże ma on kapelusz czysto biały oraz gładki trzon. Istnieje także bardzo podobna, biała (albinotyczna) forma muchomora zielonawego (Amanita phalloides). Wszystkie te trzy białe muchomory są śmiertelnie trujące.
- Białe pochwiaki np. pochwiak okazały (Volvopluteus gloiocephalus) są podobne, jednak mają różowe blaszki, brakuje im pierścienia oraz bulwy na końcu trzonu. Różni się także miejscem występowania - pochwiaki bardzo rzadko występują w lasach.