Napój energetyzujący (ang. energy drink), potocznie napój energetyczny i energetyk – pobudzający, przeważnie gazowany napój bezalkoholowy, z reguły zawierający kofeinę, taurynę i guaranę (źródło kofeiny). Bywa mylony z napojami izotonicznymi, które mają inne działanie.
Historia
Pierwszy energy drink pojawił się w USA w 1949; sprzedawany był pod nazwą Dr. Enuf. W Europie po raz pierwszy wprowadzono napoje energetyzujące w 1987, zaś spopularyzowały się po wprowadzeniu na rynek Red Bulla (1987 w Austrii, w 1997 w USA). W 2014 dostępne były w ponad 140 państwach. Według jednego z badań, około 50% użytkowników stanowią dzieci, nastolatkowie i młodzi dorośli (do 25 roku życia); według innego blisko ⅔ użytkowników jest w wieku 13–35 lat, z czego ⅔ to chłopcy i mężczyźni. Na rynku światowym dostępne są również produkty znane jako energy shots oraz niebędące napojami, energy sheets, rozpuszczające się na języku, zawierające 100 mg kofeiny na porcję.
Działanie
Napoje energetyzujące mają na celu polepszyć zdolności kognitywne, uwagę i nastrój u użytkowników. Ich reklamy skierowane są głównie do uczniów i studentów oraz osób pracujących w zawodach wymagających dużej koncentracji.
Działanie na wysiłek psychiczny uzależnione jest od składu napoju energetyzującego, co potwierdzono w badaniu randomizowanym z podwójnie ślepą próbą. Grupa 48 nałogowych kawoszy (18 mężczyzn, 30 kobiet) którzy na 24 godziny przed rozpoczęciem badań nie pili żadnych napojów kawowych otrzymało na drodze losowania jeden z wariantów terapii napojami energetycznymi, który polegał na przyjęciu napoju energetycznego A, B, C lub D (placebo). Po 30 minutach od podania polecano wykonywanie zadań wymagających skupienia uwagi. Po 60 minutach od podania polecono wykonanie określonych zadań pamięciowych i zadań badających czas reakcji. Kolejne warianty terapii napojami każdy z uczestników badania otrzymywał po 3-dniowym okresie przerwy. Otrzymano następujące wyniki:
| Napój energetyczny | Zawartość kofeiny (mg) | Zawartość tauryny (mg) | Zawartość glukozy (g) | Działanie |
|---|---|---|---|---|
| A | 200 | 0 | 0 | Skrócony czas prostej reakcji i dla podejmowania wyboru. Podniesienie zdolności wykonawczej i pracy pamięciowej. Obniżone uczucie zmęczenia, zwiększenie nerwowości i pobudliwości. U nałogowych kawoszy nagłe odstawienie kofeiny znacząco obniża pracę umysłową. |
| B | 0 | 2000 | 0 | Wydłużony czas dla podejmowania wyboru, ale skrócony czas prostej reakcji w pracy pamięciowej. Brak ubocznych efektów odstawiennych. |
| C | 200 | 2000 | 0 | Skrócony czas prostej reakcji w pracy pamięciowej. Podniesienie zdolności wykonawczej i pracy pamięciowej. Tauryna zniosła efekty działania kofeiny na pobudliwość i wszystkie symptomy odstawienia kofeiny (ból głowy, senność lub bezsenność, drażliwość, letarg, zaparcia, sztywność mięśni, obniżenie koncentracji, depresja). |
| D (placebo) | 0 | 0 | 50 | Wydłużenie czasu reakcji. |
| A + D | 200 | 0 | 50 | Polepszenie pamięci zorientowanej na przedmioty (pamięć koloru, kształtu itd.). |
| B + D | 0 | 2000 | 50 | Polepszenie koncentracji i pracy pamięciowej. |
Szkodliwość
U zdrowych dorosłych dzienne spożycie kofeiny w dawce ≤400 mg jest uznawane za bezpieczne. Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi po spożyciu napojów energetyzujących w jednym z badań były palpitacje serca lub tachykardia, niepokój, problemy żołądkowe i ból w klatce piersiowej; działania niepożądane zgłosiło 188 z 217 badanych młodocianych użytkowników. Kofeina zawarta w napojach energertyzujących pobudza do wydalania moczu, przez co nie powinny być one użytkowane podczas ćwiczeń w gorącym środowisku ze względu na ryzyko odwodnienia. Zważywszy na wysoką zawartość cukru przy jednoczesnym niskim pH napojów energetyzujących mogą powodować niszczenie szkliwa, co zaobserwowano w badaniach wśród szwedzkiej i amerykańskiej młodzieży. Energy drinki bywają również łączone z alkoholem lub innymi substancjami psychoaktywnymi.
Skład
Głównym środkiem psychoaktywnym wchodzącym w skład napojów energetyzujących jest działająca pobudzająco kofeina, również w postaci wyciągu z guarany (guaraniny). Przeciętnie w 250 ml napoju znajduje się 75–80 mg kofeiny. Jej zawartość różni się w zależności od produktu. Innymi składnikami wchodzącymi zwykle w skład energy drinków są między innymi tauryna (zwiększająca odporność na wysiłek), inozytol, żeń-szeń, karnityna, witaminy z grupy B i inne witaminy. Mogą także zawierać wyciągi roślinne: z miłorzębu, ostropestu plamistego czy yerby.