Narcyz

Narcyz

Narcyz biały
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Rodzaj	narcyz
Nazwa systematyczna
Narcissus L. Sp. Pl. 289. 1753
Typ nomenklatoryczny
Narcissus poeticus L.
Synonimy Ajax Salisb. ex Haw. Argenope Salisb. Assaracus Haw. Aurelia J.Gay Autogenes Raf. Braxireon Raf. Calathinus Raf. Carregnoa Boiss. Chione Salisb. Chloraster Haw. Codiaminum Raf. Corbularia Salisb. ex Haw. Cydenis Salisb. Diomedes Haw. Ganymedes Salisb. ex Haw. Gymnoterpe Salisb. Helena Haw. Hermione Salisb. ex Haw. Illus Haw. Jonquilla Haw. Moskerion Raf. × Narcibularia H.R.Wehrh. Oileus Haw. Panza Salisb. Patrocles Salisb. Philogyne Salisb. Phylogyne Salisb. ex Haw. Plateana Salisb. Prasiteles Salisb. Queltia Salisb. ex Haw. Schisanthes Haw. Stephanophorum Dulac Tapeinaegle Herb. Tapeinanthus Herb. Tityrus Salisb. Tros Haw. Veniera Salisb.

Narcyz biały

Narcyz trąbkowy

Narcyz łuskowaty

Narcyz (Narcissus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny amarylkowatych. Obejmuje 74 gatunki i dużą liczbę mieszańców. Dziko rosną w krajach śródziemnomorskich, w Europie Środkowej i Północnej oraz w zachodniej Azji po Uzbekistan i Afganistan oraz we wschodniej Azji (wschodnie Chiny i Japonia). Są popularnymi roślinami uprawianymi jako ozdobne dla efektownych i pachnących kwiatów. Wyhodowano ponad 10 tysięcy odmian w obrębie rodzaju.

Morfologia

Pokrój

Byliny, geofity cebulkowe.

Kwiaty

Zwykle pachnące, z przykoronkiem w środku, do czasu rozwinięcia się chronione żółtawą pochwą. Wyrastają pojedynczo, lub po 2–6 na jednej łodydze.

Liście

Równowąskie.

Systematyka

Narcyz żonkil

Narcyz cyclamenowaty

Pozycja w systemie APG II (2003) i APW (2001...)

Rodzaj Narcissus należy do rodziny amarylkowatych (Amarylidaceae), która wraz z rodziną czosnkowatych Alliaceae, tworzą grupę siostrzaną dla agapantowatych Agapanhaceae. Wszystkie trzy rodziny stanowią jedną z linii rozwojowych grupy określanej pomocniczo rangą rzędu jako szparagowce Asparagales w obrębie kladu jednoliściennych.

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd amarylkowce (Amaryllidales Bromhead), rodzina amarylkowate (Amaryllidaceae J. St.-Hil.), podrodzina Narcissoideae Haw. in Sweet, plemię Narcisseae Lam. & DC., podplemię Narcissinae Pax in Engl. & Prantl., rodzaj narcyz (Narcissus L.).

Wykaz gatunków

Zastosowanie

Rośliny ozdobne – są uprawiane w ogrodach, na kwietnikach lub przyspieszane w okresie jesienno-zimowym pod osłonami, na kwiaty cięte. Należy mieć na uwadze fakt, iż cięte narcyzy przyśpieszają więdnięcie innych kwiatów, wydzielając lepki, szkodliwy dla innych roślin sok.

Gatunki uprawiane w Polsce

• narcyz biały, n. wonny (Narcissus poeticus L.) – o kwiatach białych, z krótkim, czerwonym przykoronkiem,
• narcyz cyklamenowaty (Narcissus cyclamineus DC. ex Redouté)
• narcyz łuskowaty (Narcissus bulbocodium L.) – niewysoki, o długim, lejkowatym przykoronku,
• narcyz niezrównany (Narcissus incomparabilis Mill.)
• narcyz sitowaty (Narcissus juncifolius Lag.)
• narcyz trąbkowy (Narcissus pseudonarcissus L.) – o kwiatach żółtych, z długim przykoronkiem (trąbką), niewłaściwie zw. żonkilami,
• narcyz trzypręcikowy (Narcissus triandrus L.)
• narcyz wielokwiatowy (Narcissus tazetta L.)
• narcyz żonkil, żonkil (Narcissus jonquilla L.) – gatunek wielokwiatowy (o 2–6 kwiatach na jednym pędzie), o kwiatach żółtych i z żółtym przykoronkiem.

Poza wymienionymi gatunkami botanicznymi uprawianych jest w sumie ponad 10 tys. odmian uprawnych różniących się m.in. wielkością, kształtem, barwą i wypełnieniem kwiatów. Wiele z nich powstało w wyniku krzyżowania różnych gatunków narcyzów i ich pochodzenia obecnie nie da się już ustalić, obejmowane są wspólną nazwą Narcissus spp. Ogrodnicy klasyfikują wszystkie narcyzy w 12 grupach:

• Grupa 1. Narcyzy trąbkowe
• Grupa 2. Narcyzy wielkoprzykoronkowe
• Grupa 3. Narcyzy drobnoprzykoronkowe
• Grupa 4. Narcyzy pełne
• Grupa 5. Mieszańce triandrus
• Grupa 6. Mieszańce cyclamineus
• Grupa 7. Mieszańce jonquilla
• Grupa 8. Mieszańce tazetta
• Grupa 9. Mieszańce poeticus
• Grupa 10. Dziko rosnące gatunki i pierwsze mieszańce międzygatunkowe
• Grupa 11. Narcyzy o rozszczepionym przykoronku
• Grupa 12. Pozostałe gatunki i odmiany

Choroby

• wirusowe: czekoladowa plamistość liści narcyza, mozaika wierzchołków liści narcyza, ostra smugowatość narcyza, późna mozaika narcyza, srebrzystość liści narcyza, srebrzystość wierzchołków liści narcyza, żółta pasiastość narcyza;
• bakteryjne: miękka zgnilizna narcyza;
• wywołane przez lęgniowce i grzyby: czarna zgnilizna narcyza, fuzarioza narcyza, plamistość liści narcyza, szara pleśń narcyza, szara zgnilizna narcyza, zgnilizna cebul narcyza, zgorzel korzeni narcyza.

Obecność w kulturze i symbolice

W mitologii greckiej występował młodzieniec niezwykłej urody o imieniu Narcyz (Narcissus, Narkissos). Był synem boga rzecznego Kefisosa i nimfy Liriope. Nie chciał odwzajemnić uczuć nimfy Echo, wobec czego Nemezis ukarała go miłością do własnego odbicia w tafli wody. Narcyz zmarł z niezaspokojonej tęsknoty i po śmierci na jego grobie wyrósł piękny kwiat nazwany później jego imieniem. Narcyz był również kwiatem, który bogini Persefona zerwała przed porwaniem przez boga podziemi, Hadesa. Według Jana Parandowskiego narcyzy są poświęcone bóstwom podziemnym. W Biblii narcyz wymieniony jest dwukrotnie: w Księdze Izajasza (35,1–2) oraz w Pieśni nad Pieśniami (2,1).