| esthesioneuroblastoma | |
 Obraz mikroskopowy nerwiaka węchowego zarodkowego | |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 | |
|---|---|
Nerwiak węchowy zarodkowy (łac. esthesioneuroblastoma, ang. esthesioneuroblastoma, olfactory neuroblastoma) – rzadki, pierwotny nowotwór złośliwy o zróżnicowaniu neuroendokrynnym, wywodzący się z nabłonka węchowego.
Historia
Nowotwór został po raz pierwszy opisany przez francuskich lekarzy Bergera i Luca w 1924 roku pod nazwą esthésioneuroépithéliome olfactif.
Etiologia
Pochodzenie guza jest kontrowersyjne. Uznaje się, że punktem wyjścia komórek nowotworu są pierwotne komórki progenitorowe nabłonka węchowego. O neuronalnym pochodzeniu guza lub pochodzeniu z komórek grzebienia nerwowego świadczy przede wszystkim obecność neurofilamentów.
Inne teorie proponowały, że esthesioneuroblastoma pochodzi z komórek narządu Jacobsona, zwoju klinowo-podniebiennego, ektodermy plakody węchowej, zwoju Lociego i zwojów autonomicznych śluzówki jamy nosowej.
W połowie lat 90. wykazano, że nerwiak węchowy zarodkowy wykazuje ekspresję genu HASH, ludzkiego homologu genu MASH muszki owocowej. Jak dotąd, ekspresję tego genu wykazano jedynie w raku rdzeniastym tarczycy i niektórych rakach drobnokomórkowych płuc.
U gryzoni udało się indukować rozwój guza typu ENB przez ekspozycję na nitrozoaminy. U kotów w spontanicznym nerwiaku węchowym zarodkowym i u transgenicznych myszy wykryto cząstki wirusów typu C, rozpoznanych jako, odpowiednio, wirus białaczki kotów (FLV) i wirus białaczki myszy (MLV). Jak dotąd, nie ma dowodów na udział retrowirusów w patogenezie ENB u człowieka.
Epidemiologia
Nerwiaka węchowego zarodkowego spotyka się we wszystkich grupach wiekowych równie często u obu płci, dwa szczyty zachorowania przypadają na połowę 2. i 6. dekady życia. W pracy przeglądowej z 1966 roku podano, że do tego roku przedstawiono około 100 opisów tej choroby. W dużej pracy przeglądowej z 1997 roku podano liczbę około 1000 przypadków choroby (często jednak ten sam przypadek opisywany był kilkakrotnie), z tego 80% w ciągu ostatnich dwudziestu lat. Jest to spowodowane zwiększeniem rozpoznawalności guza w tym czasie. Brak dokładnych badań epidemiologicznych, ale zebrane dane sugerują zapadalność rzędu 1:1 000 000/rok. Tym samym esthesioneuroblastoma stanowi około 5% wszystkich nowotworów jamy nosowej.
Obraz kliniczny i przebieg
Nerwiak węchowy zarodkowy zwykle ma postać polipowatego guza w szczytowej części jamy nosowej, często naciekającego zatokę sitową, jamę nosowo-gardłową, podniebienie, oczodół, a nawet jamę czaszki. Nowotwór makroskopowo przypomina polipa, jest czerwony i dobrze unaczyniony, pokrywa go niezmieniona lub ogniskowo owrzodziała błona śluzowa. Guz jest kruchy i łatwo krwawi podczas przeprowadzania procedur diagnostycznych. Często daje wznowy. Częstość odległych przerzutów szacowana jest na 12%. Według innych źródeł przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych, płuc oraz kości stwierdza się u około 40% chorych.
W badaniu MRI guz może być hipodensyjny względem tkanki mózgowej na obrazach T1-zależnych i hiperdensyjny na obrazach T2-zależnych.
Obraz histologiczny
Mikroskopowo guza zalicza się do grupy nowotworów drobnookrągłoniebieskokomórkowych, i wymaga różnicowania z innymi nowotworami należącymi do tej grupy. Komórki nowotworu są małe, o skąpej cytoplazmie, z hiperchromatycznymi jądrami komórkowymi i o drobnoziarnistej chromatynie. Niekiedy tworzą rozetki typu Homera Wrighta albo (rzadziej) Flexnera-Wintersteinera. Podścielisko guza tworzy pilśń neuronalna, utworzona przez wypustki neuronalne komórek nowotworowych. W źle rokujących przypadkach obecne są pola martwicy.
Profil immunohistochemiczny
W badaniu immunohistochemicznym komórki barwią się dodatnio na obecność synaptofizyny, neurofilamentów i, nieco rzadziej, chromograniny. Z reguły komórki nowotworu nie wykazują obecności EMA ani CEA. Na obwodzie gniazd komórek nowotworowych spotyka się rozsiane komórki przypominające komórki Schwanna, wykazujące obecność markera S-100.
Grading
Zaproponowano system oceny zaawansowania guza oparty na ocenie histopatologicznej (grading):
| Stopień | Zachowanie płatowej architektury guza | Indeks mitotyczny | Polimorfizm jąder komórkowych | Podścielisko włókienkowe | Rozetki | Martwica |
|---|---|---|---|---|---|---|
| I | + | 0 | – | Wyraźne | Homera-Wrighta | – |
| II | + | Niski | Niski | Obecne | Flexnera-Wintersteinera | – |
| III | +/− | Średni | Średni | Niewiele | Flexnera-Wintersteinera | Rzadka |
| IV | +/− | Wysoki | Wysoki | Nieobecne | – | Częsta |
Różnicowanie
W diagnostyce różnicowej ENB należy uwzględnić przede wszystkim:
- czerniaka złośliwego
- plasmocytoma
- niezróżnicowanego raka zatok i nosa
- chłoniaki zatok i nosa
- mięsaka Ewinga.
Leczenie
Leczenie nerwiaka węchowego zarodkowego polega na chirurgicznym usunięciu guza, następowej radioterapii i w zaawansowanych przypadkach, chemioterapii.
Rokowanie i staging
| Stopień | Charakterystyka | Rozpoznania | Średnie przeżycie |
|---|---|---|---|
| A | Guz ograniczony do jamy nosowej | 12% | 72% (SD 41) |
| B | Guz szerzy się do zatok przynosowych | 27% | 33% (SD 44) |
| C | Rozrost poza zatoki przynosowe | 61% | 47% (SD 16) |
Sprawa Chantal Sébire
W marcu 2008 roku głośnym echem w Europie Zachodniej odbiła się sprawa 52-letniej Chantal Sébire – francuskiej nauczycielki z Burgundii. Nerwiak węchowy zarodkowy w ciągu krótkiego czasu bardzo dotkliwie zdeformował jej twarz, ponadto kobieta utraciła wzrok oraz zmysł węchu i uskarżała się na silne bóle. Chantal Sébire skierowała do sądu wniosek o pozwolenie jej na eutanazję. Gdy decyzja sądu była odmowna, skierowała tę prośbę do prezydenta Francji – Nicolasa Sarkozy’ego, jednak i tu nie uzyskała akceptacji. Wskazała na możliwość wyjazdu za granicę, gdzie samobójstwo wspomagane jest zgodne z prawem. 19 marca (w dwa dni po odmowie sądu najwyższej instancji) Chantal Sébire została znaleziona martwa w swoim mieszkaniu. Od samego początku media spekulowały o możliwym samobójstwie, jednak na początkowym etapie postępowania biegli lekarze wskazywali za prawdopodobną śmierć naturalną spowodowaną wyczerpaniem i traumatycznym przeżyciem kobiety w ciągu ostatnich dni. Obecnie, po wstępnych oględzinach, sekcja zwłok wykazała obecność barbituranów we krwi Chantal Sébire, czym jednoznacznie wykluczyła śmierć z przyczyn naturalnych.
Sprawa Chantal Sébire, bardzo nagłośniona przez media, wywołała dyskusję o legalizacji eutanazji we Francji.
Bibliografia
- Dulguerov P, Allal AS, Calcaterra TC. Esthesioneuroblastoma: a meta-analysis and review. „Lancet Oncol”. 2. 11, s. 683-90, 2002. DOI: 10.1016/S1470-2045(01)00558-7. PMID: 11902539.
- Sharma S, Sharma MC, Johnson MH, Lou M, Thakar A, Sarkar C. Esthesioneuroblastoma - a clinicopathologic study and role of DNA topoisomerase alpha. „Pathol Oncol Res”. 13. 2, s. 123–9, 2007. DOI: PAOR.2007.13.2.0123. PMID: 17607373.
- Stachura J, Domagała W: Patologia, znaczy słowo o chorobie. T. 2, Patologia narządowa. Cz. 2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2005. ISBN 83-88857-91-6.
- Burke DP, Gabrielsen TO, Knake JE, Seeger JF, Oberman HA. Radiology of olfactory neuroblastoma. „Radiology”. 137. 2, s. 367-72, 1981. PMID: 7433670.
- Pickuth D, Heywang-Köbrunner SH. Imaging of recurrent esthesioneuroblastoma. „Br J Radiol”. 72. 863, s. 1052-7, 2000. PMID: 10700820.
Linki zewnętrzne
- Pavel Dulguerov: Esthesioneuroblastoma. eMedicine, 2006. [dostęp 2007-08-16]. (ang.).
- EWING SARCOMA BREAKPOINT REGION 1; EWSR1 w bazie Online Mendelian Inheritance in Man (ang.)
