Palatografia (łac. palatum „podniebienie” + stgr. γράφω gráphō „piszę”) – metoda badawcza w fonetyce polegająca na badaniu artykulacji dźwięków przez obserwowanie kontaktu podniebienia górnego z językiem podczas artykulacji. Badania przeprowadza się albo metodą tradycyjną, albo elektroniczną – ten dział nosi nazwę elektropalatografii.
Wynikiem badania palatograficznego jest palatogram – rysunek, często w formie diagramu, który przedstawia zasięg i rodzaj kontaktu górnej powierzchni języka z podniebieniem podczas artykulacji poszczególnych głosek lub innych stadiów artykulacyjnych.
Historia
Pierwsze palatogramy wykonano w latach siedemdziesiątych XIX wieku, kiedy to przeprowadzono eksperymenty mające na celu poznanie sposobów artykulacji dźwięków. W tym celu pokrywano podniebienie substancją otrzymaną z mąki, a następnie obserwowano, w którym miejscu mieszanina pozostawiła ślady na języku.
Sporządzanie palatogramu
Obecnie palatogramy wykonuje się przy pomocy urządzenia zwanego elektropalatografem, który składa się ze sztucznego podniebienia z cienkiego akrylu pokrytego około 60 elektrodami. Wynik otrzymany na każdej elektrodzie jest binarny: albo zanotowano kontakt języka z podniebieniem w danym miejscu, albo nie. Dane zebrane podczas artykulacji zbiera się przy pomocy komputera, a następnie analizuje miejsca kontaktu języka z podniebieniem miękkim oraz czas jego trwania.
Palatogram podczas artykulacji spółgłoski [j]. Poszczególne punkty przedstawiają elektrody, punkty zaznaczone ciemnym kolorem – miejsce kontaktu podniebienia z górną powierzchnią języka. Lewa strona palatogramu to podniebienie w okolicach zębów trzonowych (stąd mniej elektrod), tył to podniebienie okołojęzyczkowe (przy wlocie do gardła). Góra palatogramu to prawa strona podniebienia, przy zębach, dół – lewa.
Analiza palatogramu pozwala opisać nie tylko izolowane dźwięki, ale również zachowanie się języka przy przejściu do artykulacji następnego dźwięku.
Ograniczenia palatografii
Sztuczne podniebienie do badania palatograficznego musi być wykonywane oddzielnie dla każdego badania. Jak w każdej technice artykulacyjnej, odstępstwa mogą być znaczne w przypadku różnych osób. Różnice mogą wynikać z indywidualnych strategii produkcji dźwięku, ale również z faktu, że miejsca, w których znajdują się elektrody, mogą nie pokrywać się w indywidualnych przypadkach. Inną niedogodnością jest to, że palatografia jest nieskuteczna w przypadku spółgłosek wargowych, jak również postpalatalnych. Ponadto nie da się tą metodą uzyskać żadnych informacji o artykulacji samogłosek.
Bibliografia
- Alan Cruttenden, Gimpson's Pronunciation of English, wyd. 7, Londyn: Hodder Education, 2008, ISBN 978-0-340-958773.