Palinologia (gr. palýnein ‘przyprószyć’, ‘sypać’, λόγος logos ‘nauka’) – nauka o pyłku roślin i zarodnikach grzybów. Jej głównym celem jest rozróżnienie i systematyzowanie ziaren pyłku w badaniach taksonomicznych oraz odtwarzanie historii szaty roślinnej w minionych tysiącleciach.
Podstawy
Ziarna pyłku są bardzo odporne na zniszczenie – posiadają niezmiernie twardą ścianę komórkową, której część zewnętrzna, zwana egzyną, zbudowana jest z bardzo odpornych substancji – sporopolenin, dzięki czemu mogą przetrwać w osadzie dziesiątki tysięcy lat. Laboratoryjne próby dowiodły, że nie ulegają one zniszczeniu nawet przy ogrzaniu do 300 °C oraz przy traktowaniu stężonymi kwasami. W skałach osadowych ziarna pyłku świetnie zachowują się jako mikroskamieniałości, w różny sposób sfosylizowane. Ich wiek liczony jest w milionach lat. Dla kryminalistyki największe znaczenie ma zaś fakt, iż ziarna lub zarodniki danej rośliny mają swój specyficzny wygląd, pozwalający na ich identyfikację.
Szczególny nacisk kładziony jest na dokładne poznanie struktury i rzeźby (skulptury) ściany ziaren. Badania dowiodły, że próbki pochodzące z terenu o określonej roślinności różnią się od próbek z terenu o podobnej roślinności. Możliwe jest np. określenie przybliżonej pory roku pochówku ciała, jeśli znamy terminy pylenia poszczególnych gatunków.
Dziedziny palinologii
Aeropalinologia
Nauka zajmująca się badaniem pyłku zawartego w powietrzu.
Jatropalinologia (palinologia medyczna)
Zajmuje się badaniem chorób wywoływanych przez pyłek roślin.
Kopropalinologia
Zajmuje się rekonstrukcją składu pożywienia na podstawie śladów pyłku pozostałego w kale.
Melissopalinologia
Zajmuje się badaniem pyłku zawartego w miodzie.
Paleopalinologia
Zajmuje się badaniem pyłku kopalnego. Opiera się ona na analizie jakościowej i ilościowej pyłku i zarodników zachowanych w osadach kopalnych. Określa się gatunek (rodzaj lub rodzinę) ziaren pyłku, występujących w osadzie oraz ich liczebność. Metoda ta umożliwia ustalenie pewnych grup pyłku przewodniego (diagramy pyłkowe), co pozwala na datowanie osadów. Jednocześnie, po ustaleniu składu gatunkowego zbiorowisk roślinnych, można rozpoznać warunki klimatyczne i hydrologiczne, jakie panowały w środowisku tworzenia się osadu zawierającego pyłek.
Palinologia kryminalistyczna
W badaniach palinologii kryminalistycznej wykonuje się przede wszystkim analizę pyłku osadzonego na odzieży w celu określenia miejsca lub czasu zetknięcia osoby z roślinnością.
Historia
Termin ten pojawił się po raz pierwszy w roku 1944 na łamach czasopisma poświęconego analizie pyłkowej "Pollen Analysis Circular". Hyde i Williams wybrali to określenie na podstawie greckiego słowa paluno i łacińskiego pollen.