 Młoda roślina Piper methysticum | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pieprz metystynowy |
| Nazwa systematyczna | |
|
Piper methysticum G. Forst. Diss. pl. esc. 76. 1786 | |
Pieprz metystynowy (Piper methysticum), znany też jako kava – gatunek roślin z rodziny pieprzowatych. Pochodzi z wysp Mikronezji i Vanuatu. Roślina o długiej tradycji uprawy na wyspach zachodniego Pacyfiku. Inne nazwy lokalne: ʻawa (Hawaiʻi), ʻava (Samoa), yaqona (Fidżi) i sakau (Pohnpei). Termin „kava” odnosi się także do naparu sporządzonego z tej rośliny.
Morfologia
- Pokrój
- Krzew o pędach wzniesionych, osiągający do 3–4,5 m wysokości.
- Liście
- Duże – do 15 cm długości, o nasadzie sercowatej.
- Kwiaty
- Roślina dwupienna. Kwiaty na roślinach męskich drobne, zebrane w cylindryczne kłosy o długości do ok. 12–13 cm, barwy kremowo-białej. Rośliny żeńskie są rzadkie i rzadko zawiązują nasiona.
Zastosowanie
Pieprz metystynowy od dawna ma znaczenie religijne, polityczne i kulturowe na obszarze Pacyfiku. Używany jest od tysięcy lat w celach leczniczych, relaksacyjnych i kulturowych.
Kultura spożywania
W tradycyjnej postaci napój zaparzany z pieprzu metystynowego spożywany jest na większości wysp południowego Pacyfiku. Stopień sformalizowania rytuału picia kavy zależy od danej tradycji i kultury, niemniej niemal na całym Pacyfiku jest ona napojem spożywanym jako absolutnie niezbędny dodatek do wszelkiego rodzaju spotkań, wydarzeń towarzyskich, politycznych i religijnych. Napój ten jest ważnym symbolem tożsamości narodów Pacyfiku, stąd jej wizerunki można znaleźć min. na monetach, flagach i banknotach.
Jednocześnie istnieją spore różnice pomiędzy poszczególnymi kulturami spożywania naparu. Na wyspach Vanuatu spożywany jest niemalże wyłącznie w postaci bardzo mocnego napoju przygotowywanego ze świeżych korzeni pieprzu metystynowego. Tradycyjnie zarezerwowany był on dla mężczyzn, obecnie spożywany jest również przez kobiety. W ostatnich dekadach pojawiło się wiele miejskich „kava barów” (tzw. nakamale), w których serwowany jest świeży i bardzo mocny napar. W pozostałych częściach Pacyfiku napój przygotowuje się z suszonych korzeni pieprzu metystynowego i często z bardzo dużą ilością wody, co skutkuje uzyskaniem względnie słabego naparu, który może być spożywany w dużo większych ilościach niż mocna i gęsta „kava” na Vanuatu. Na Fidżi kavę spożywa się praktycznie w dowolnym momencie dnia i często częstuje się nią turystów i gości. Piją ją zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Na wyspach Tonga bardzo rozwodnioną kavę piją przede wszystkim mężczyźni podczas wieczornych spotkań.
W ostatnich latach kultura picia kavy rozprzestrzeniła się poza wyspy Pacyfiku. Kava jest szczególnie popularna w Nowej Zelandii, Australii i Stanach Zjednoczonych, zarówno wśród diaspory z wysp Pacyfiku, jak i nowych użytkowników zainteresowanych jej potencjalnym leczniczym i relaksującym działaniem.
Właściwości psychoaktywne i skutki przyjmowania kavy
Choć napar z pieprzu metystynowego ma lekkie działanie psychoaktywne, nie stwierdzono, by można się od niej uzależnić. Spożywana jest na ogół jako napój powstający poprzez zmieszanie zmielonych suszonych lub świeżych korzeni z wodą. Zawiera grupę co najmniej sześciu nierozpuszczalnych w wodzie styrylopironów, tzw. kawalaktonów (m.in. metystycynę, jangoninę, kavainę i ich dihydropochodne). Za efekty psychotropowe i spazmolityczne odpowiedzialne są prawdopodobnie kawalaktony. Efekty działania kavy zależą w dużej mierze od dawki, ale także i od warunków i formy konsumpcji. Kava oddziałuje najsilniej przyjmowana na pusty żołądek. Jej efekty odczuwa się już po kilku minutach od spożycia, a utrzymywać mogą się do kilku godzin. Generalnie działanie kavy można porównać w pewnym stopniu do odwrotnego działania kofeiny – uspokaja, ułatwia sen i skłania do lenistwa.
Przy normalnym spożyciu kava ma lekkie działanie relaksujące powodując rozluźnienie mięśni i stan beztroski przy jednoczesnej jasności umysłu. W przeciwieństwie do alkoholu kava poskramia skłonność do agresji, gniewu i hałasowania. Charakterystycznym uczuciem towarzyszącym spożywaniu kavy jest lekkie mrowienie w ustach i gardle (jak po znieczuleniu); niektórzy doświadczają po jej wypiciu przyjemnego mrowienia w okolicach genitaliów, które zwiększa przyjemność czerpaną z uprawiania seksu. Niektóre gatunki kavy mogą działać jak lekki euforiat poprawiając humor i pobudzając elokwencję. Ze względu na te właściwości kava uznawana jest za lekarstwo na depresję i stany lękowe.
Bardzo trudne jest nadmierne spożycie kavy ze względu na konieczność konsumpcji stosunkowo ogromnej ilości rośliny (której smak może dla wielu osób być trudny do zaakceptowania). Niemniej konsumowana w bardzo dużych ilościach i w krótkim czasie kava może powodować problemy z równowagą (ciężki chód, zaburzenia widzenia) i silną senność.
Kava jest często stosowana jako alternatywa dla alkoholu i pomoc w walce z uzależnieniami, dodatkowo polepszając zdrowie psychiczne u osób ją zażywających.
Działania lecznicze
Mieszkańcy wysp Pacyfiku od wieków stosowali kavę do leczenia takich schorzeń jak: wszelkiego rodzaju infekcje, bóle mięśni, bóle menstruacyjne, reumatyzm, zaparcia, choroby skóry, problemy z oddychaniem, astma, choroby układu moczowego, bezsenność i nadpobudliwość. Współczesne badania potwierdzają skuteczność stosowania kavy w łagodzeniu i leczeniu stanów lękowych i bezsenności.
Obserwowana od wielu dekad zależność między częstym spożywaniem kavy, a niską zachorowalnością na raka, została zbadana i potwierdzona naukowo w 2000 roku. Od tego czasu pojawia się coraz więcej badań, które sugerują, że kava może być skuteczna w zapobieganiu i leczeniu raka płuc, pęcherza i jelita grubego.
Działania niepożądane
Na początku XXI wieku pojawiły się doniesienia o możliwej szkodliwości dla wątroby wywołanej spożywaniem niektórych preparatów uzyskanych z kavy. Początkowo mówiono o kilkudziesięciu przypadkach problemów z wątrobą, jednak powiązania większości przypadków hepatotoksyczności ze spożywaniem preparatów kavy okazały się niejasne lub błędne. Na 82 przypadki potencjalnego uszkodzenia wątroby, opisane do 2002 roku, ostatecznie jedynie 3 uznano za możliwie związane z używaniem farmaceutyków na bazie kavy. Przyczyny tego bardzo rzadkiego (1 na 60-120 milionów pacjentów) występowania hepatotoksyczności wspomnianych preparatów na bazie kavy nie zostały wówczas określone ani w pełni udowodnione.
W związku z podejrzeniami o hepatotoksyczność Unia Europejska wprowadziła zakaz importu preparatów kavy. Późniejsze badania wykazały, że przyczyną tych rzadkich problemów był potencjalnie sposób produkcji preparatów przeznaczonych na rynek zachodni oraz jakość wykorzystywanego do ich produkcji materiału roślinnego: były one otrzymywane poprzez ekstrakcję całych roślin rozpuszczalnikami organicznymi, etanolem lub acetonem, podczas gdy w metodach tradycyjnych przeprowadza się ekstrakcję wodą wyłącznie korzeni; ponadto stwierdzono, że pod koniec XX wieku mogło dojść do przypadków wykorzystywania materiału roślinnego złej jakości, np. zaatakowanego przez pleśń. Wyjaśniło to brak problemów zdrowotnych związanych z używaniem kavy na wyspach południowego Pacyfiku, gdzie jest ona spożywana od setek lat, a także i brak jakichkolwiek wcześniejszych doniesień o potencjalnej szkodliwości kavy w samej Europie, gdzie preparaty na bazie kavy wykorzystywano już co najmniej od 1885 roku.
W badaniu klinicznym z roku 2009 stwierdzono brak szkodliwości codziennego przyjmowania przez miesiąc 1,25 g kawalaktonów w formie tabletek uzyskanych z tradycyjnego wodnego ekstraktu roślinnego. Środek ten wykazywał korzystne działanie uspokajające i przeciwdepresyjne. Autorzy pracy przypisali hepatotoksyczność niektórych preparatów kavy sprzedawanych w Europie niewłaściwej procedurze ich produkcji. Wyniki tych badań skłoniły Unię Europejską do podjęcia działań mających na celu zniesienie zakazu importu i handlu produktami farmaceutycznymi na bazie kavy. Obrót kavą w UE jest regulowany przez każde państwo indywidualnie. W roku 2012 jedynym krajem UE, w którym obrót i posiadanie kavy były zakazane, była Polska, natomiast organizacje rządowe kilku innych państw UE, np. Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii, wydały ostrzeżenia o ryzyku związanym ze spożywaniem tego produktu.
W czerwcu 2014 roku Sąd Administracyjny Republiki Federalnej Niemiec ostatecznie zniósł zakaz handlu produktami na bazie kavy na terenie Niemiec uznając dotychczas istniejące ostrzeżenia i zakazy za „niezgodne z prawem” i „nieuzasadnione”.
Najczęstszym skutkiem ubocznym przyjmowania dużych ilości kavy jest suchość i swędzenie skóry. Zjawisko to na wyspach Fidżi określane jest mianem kani kani. Przypadłość ta występuje jedynie tymczasowo i zanika wraz z zaprzestaniem stosowania kavy.
Zalecenie, aby po spożyciu pieprzu metystynowego nie prowadzić pojazdów i obsługiwać maszyn, nie dotyczy dawek leczniczych (do 180 mg kavalaktonów), a konieczność takiego ograniczenia dla dawek większych nie została dotychczas (2013) zweryfikowana naukowo.
Interakcje
Wykazano, że pieprz metystynowy może powodować interakcje z wieloma lekami poprzez hamowanie ich eliminacji przez wątrobowe izoenzymy CYP1A2, CYP2C9, CYP2C19, CYP2D6, CYP3A4 cytochromu P450. Szczególnie ryzykowne jest stosowanie suplementów diety i leków ziołowych zawierających w składzie pieprz metystynowy podczas leczenia depresji, zaburzeń lękowych i innych schorzeń psychicznych, gdyż wiele leków przeciwdepresyjnych i przeciwpsychotycznych podlega metabolizmowi z udziałem wymienionych izoenzymów cytochromu P450.
Legalność w Polsce
Na mocy ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii posiadanie roślin żywych, suszu, nasion, wyciągów oraz ekstraktów z kavy stało się w Polsce nielegalne. Polska była wówczas jedynym państwem UE, w którym posiadanie tej rośliny było całkowicie zakazane.
W grudniu 2016 r. Główny Inspektorat Sanitarny wydał uchwałę zalecającą usunięcie gatunku z listy substancji zakazanych na mocy ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Rekomendację oparto na przeprowadzonej analizie dostępnych informacji na temat rośliny, na bazie których stwierdzono, że: „kava nie działa na ośrodkowy układ nerwowy w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia lub życia ludzi, jak również nie ma dowodów na powodowanie szkód społecznych poprzez używanie tej substancji”.
Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych pieprz metystynowy od 21 sierpnia 2018 nie jest już klasyfikowany jako środek odurzający grupy I-N, zatem jego posiadanie zostało zalegalizowane.
Kava nie jest jednak zarejestrowana jako środek spożywczy i suplement diety, więc handel nią na terenie Polski nie jest dozwolony. Można ją legalnie sprowadzać z zagranicy.
Linki zewnętrzne
- Alcohol and Drugs History:Kava. (ang.).
- Kava ban Documents. [dostęp 2008-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-09-01)]. (ang.).