Piorunian rtęci(II)

Piorunian rtęci

próbka związku
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) piorunian rtęci(II) Inne nazwy i oznaczenia rtęć piorunująca
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	Hg(CNO)2
Masa molowa	284,62 g/mol
Wygląd	białe krystaliczne ciało stałe
Identyfikacja
Numer CAS	628-86-4
PubChem	12359
SMILES [O-][N+]#C[Hg]C#[N+][O-]
Właściwości Gęstość 4,47 g/cm³; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 0,07 g/100 g H2O (12 °C) 0,77 g/100 g H2O (100 °C) w innych rozpuszczalnikach pirydyna: 14,5 g/100 ml Temperatura topnienia 151 °C (wybuch)
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI Niebezpieczeństwo Zwroty H H200, H331, H311, H301, H373, H400, H410 Europejskie oznakowanie substancji oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI Wybuchowy (E) Toksyczny (T) Groźny dla środowiska (N) Zwroty R R3, R23/24/25, R33, R50/53 Zwroty S S1/2, S3, S45, S60, S61 Temperatura samozapłonu 151 °C (wybuch)
Podobne związki
Podobne związki	Piorunian srebra
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Piorunian rtęci(II) (rtęć piorunująca), Hg(CNO)
2 – nieorganiczny związek chemiczny, sól kwasu piorunowego i rtęci na II stopniu utlenienia. Stosowany jako inicjujący materiał wybuchowy.

Właściwości

Jest to białe krystaliczne ciało stałe o gęstości 4,47 g/cm³ (po sprasowaniu ~3,3 g/cm³), jednak w zależności od metody syntezy uzyskać można też produkt o kolorze szarym lub brązowym. Reaguje z glinem, a wilgotny z miedzią. Trudno rozpuszcza się w wodzie. W podwyższonej temperaturze rzędu 50–60 °C rozkłada się w ciągu kilku miesięcy, jednak forma rekrystalizowana jest znacznie trwalsza. Produktami rozkładu są rtęć, azot i tlenek węgla:

Hg(CNO)
2 → Hg + N
2↑ + 2CO↑

W temperaturze przekraczającej 100 °C detonuje, jednak niektóre źródła podają znacznie wyższe temperatury wybuchu, np. 175 °C. Prędkość rozchodzenia się fali detonacji wynosi do 5,5 km/s. Powoli rozkłada się także pod wpływem światła. Ze względu na wybuchowość pod wpływem bodźców mechanicznych (tarcie, uderzenie, nakłucie etc.), iskry elektrycznej lub podgrzania, jest używany głównie jako inicjujący materiał wybuchowy w spłonkach i detonatorach. Jest silnie trujący, dlatego współcześnie zastępuje się go innymi związkami, np. tetrazenem lub trinitrorezorcynianem ołowiu.

Otrzymywanie

Produkcja piorunianu rtęci do wyrobu amunicji przedstawiona na XIX-wiecznej rycinie

Piorunian rtęci otrzymuje się w reakcji kwasu azotowego i azotanu rtęci(II) z etanolem lub aldehydem octowym. Produkt w kolorze brązowym powstaje przy użyciu etanolu, natomiast biały przy użyciu etanolu w obecności metalicznej miedzi i kwasu solnego lub przy użyciu acetaldehydu. Produkt szary powstaje w źle dobranych warunkach reakcji. Zabarwienie jest wynikiem obecności zanieczyszczeń, jednak produkt w kolorze brązowym ma w rzeczywistości wyższą czystość niż biały. Kolor szary jest efektem obecności koloidalnej rtęci. Związek można oczyścić przez rekrystalizację, np. z wody lub pirydyny.

Historia

Jest najwcześniej poznanym inicjującym materiałem wybuchowym. Jego odkrywcą był prawdopodobnie Korneliusz Drebbel lub Johannes Kunckel; obaj byli siedemnastowiecznymi alchemikami. Związek nie znalazł wówczas zastosowania i został zapomniany. Ponownie został odkryty w roku 1800 przez angielskiego chemika Edwarda Howarda.