Ryzyko zawodowe
Ryzyko zawodowe, według Ministerstwa Pracy, rozumiane jest jako:
- "prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń (zagrożeń) związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty oraz ich skutków dla zdrowia lub życia pracowników w postaci chorób zawodowych i wypadków przy pracy"
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2011 r. nr 173, poz. 1034; tekst jednolity: Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650) poprzez ryzyko zawodowe rozumie się:
- "prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy"
Pojęcie ryzyka zawodowego zostało ustalone w dyrektywie unijnej z dnia 12 czerwca 1989 roku o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy.
Etymologia
Ryzyko, m.in. w języku perskim znaczyło, rizi(k), 'los', 'dzienną zapłatę', a także 'chleb'; hisz. ar-risco oznacza 'odwagę' i zarazem 'niebezpieczeństwo' (podobnie fr.); ang. risk, 'sytuacja powodująca niebezpieczeństwo', choć synonimem potencjalnego źródła zagrożenia jest częściej używane słowo hazard.
W wielu encyklopediach słowo ryzyko wyprowadza się od łac. risicare, 'omijać coś'; wł. ris(i)co oznacza 'rafę', którą statek (kupiecki) powinien ominąć. Dominującym akcentem słowa ryzyko w większości kultur było historycznie, "niebezpieczeństwo zagrażające żeglarzom i handlowcom..."
Badania
Badania nad ryzykiem w niektórych środowiskach naukowych prowadzone są jeszcze w sposób tradycyjny (w wąskim ujęciu jednej dyscypliny), przyporządkowania ryzyka jednemu zagrożeniu. Tadeusz Kaczmarek naukowo zajmujący się problematyką "ryzyka" dostosowuje pojęcie do różnych dziedzin: "Szybko postępujący proces globalizacji gospodarki światowej wymaga, aby - korzystając z wyników badań przeprowadzonych dotychczas w poszczególnych dyscyplinach - wyjść naprzeciw nowym wyzwaniom i dostrzec ich aspekt interdyscyplinarny. W przeciwnym razie pozostaniemy z drobnymi fragmentami układanki, które stanowią przecież tylko fragment ogromnej całości...". Trudność tkwi w tym, że poszczególne dziedziny nauki w sposób zupełnie odmienny pojmują "ryzyko, zagrożenie, szansę, prawdopodobieństwo, nieokreśloność, niepewność, wytrwałość, ocenę oraz inne kategorie". Możliwość wymiany doświadczeń między różnymi dyscyplinami jest zatem utrudniona. Istnieje kwestia uporządkowania pojęć i koncepcji ryzyka, stosowanych w rozmaitych dziedzinach, także relacji zachodzących pomiędzy nimi w każdym aspekcie działalności gospodarczej oraz życia codziennego.
Spektrum badań nad ryzykiem zostało rozszerzone w drugiej połowie XX wieku, kiedy zidentyfikowano niebezpieczeństwa związane z nowymi technologiami, występujące w przemyśle chemicznym i atomowym, biorąc pod uwagę ich potencjał zupełnie realnej i ogromnej destrukcji, trwałości i nieodwracalności negatywnych skutków w czasie. Zauważono globalne zagrożenie cywilizacyjne płynące z rozbudowy potencjału produkcyjnego koncernów zbrojeniowych.
Uczeni i politycy wyraźnie i jednoznacznie zwracają uwagę na możliwość spowodowania nieodwracalnej degradacji środowiska naturalnego w skali globalnej. Współczesne badania nad ryzykiem prowadzą do wniosku, że nie ma możliwości sformułowania jednej obiektywnej i uniwersalnej definicji ryzyka. Każda dziedzina narzuca konieczność uwzględnienia jej cech specyficznych. Nie zdołano też dotąd ujednolicić terminologii dotyczącej obszaru zdywersyfikowanego ryzyka.
Podstawy prawne
- Zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca "zobowiązany jest podejmować działania zapobiegające niebezpieczeństwu, jeżeli prowadzi działalność, która stwarza możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników oraz... informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami". Zgodnie z powyższym pracodawca zobowiązany jest:
- informować pracowników o ryzyku zawodowym (w związku z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami);
- stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom (w związku z pracą)
- Zgodnie z rozporządzeniem MPiPS pracodawca zobowiązany jest "oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko". W szczególności wymienia się obowiązki:
- zapewnić organizacje pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływania czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości (uwzględniając możliwości psychofizyczne);
- zapewnić likwidacje zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników (przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji, które nie powodują zagrożeń)
Ocena ryzyka zawodowego
Ocena ryzyka zawodowego jest to: "porównanie poziomu ryzyka, które zostało określone w wyniku dokonania oceny z poziomem, który jest uznawany za akceptowalny". Ocena ta jest ujęta w normie PN-N18002, jako procedura oceny ryzyka zawodowego:
- zebranie informacji niezbędnych do oceny korygujących,
- identyfikacja zagrożeń,
- oszacowanie ryzyka zawodowego,
- określenie dopuszczalności,
- ustalenie niezbędnych działań.
Ocena ryzyka zawodowego powinna zostać sporządzana w formie pisemnej dla każdego stanowiska w zakładzie pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest poinformowanie pracowników o ryzyku oraz o sposobach ochrony przed zidentyfikowanymi zagrożeniami. Dobrą praktyką jest odczytanie na głos całego dokumentu. Wszyscy pracujący na ocenianym stanowisku pracy zapoznanie się z oceną ryzyka powinni potwierdzić własnoręcznym podpisem.
Metody oceny ryzyka zawodowego
Prawo nie narzuca stosowania konkretnej metody oceny ryzyka zawodowego. Literatura fachowa podaje liczne przykłady metod oceny ryzyka zawodowego, m.in.
- matryce ryzyka,
- wskaźniki ryzyka,
- grafy ryzyka.
Jednak jedną z popularniejszych metod jest Risk Score, która pomaga określić pracodawcy poziom ryzyka zawodowego oraz dobrać stosowne środki profilaktyczne. Metoda Risk Score może być stosowana w postaci tabel, nomogramu lub interaktywnego programu komputerowego.
Dokumentacja ryzyka zawodowego
Dokumentacja powinna zawierać następujące grupy informacji:
- charakterystykę stanowiska
- informacje dotyczące identyfikacji zagrożeń
- szacowanie parametrów ryzyka i jego wartościowanie
- informacje o kryteriach akceptacji oraz poziomu ryzyka akceptowalnego
środki ochrony konieczne do likwidacji zagrożeń lub zmniejszenia ryzyka:
- wynik końcowy ryzyka i zalecenia monitorowania ryzyka z jego okresową oceną
- przepisy, normy i wytyczne przy ocenie ryzyka zawodowego.
Zobacz też
Bibliografia
- Tadeusz T. Kaczmarek, Grzegorz Ćwiek, Ryzyko kryzysu a ciągłość działania. Business Continuity Management, Difin, Warszawa 2009.
- T. Kaczmarek, Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportującym, ODDK, Gdańsk 2001.
- T. Kaczmarek, Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne, DIFIN, Warszawa 2004.