| Salmonellosis non typhoidalis | |
 Salmonella typhimurium | |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 | |
|---|---|
| A02.0 |
Zatrucia pokarmowe wywołane przez pałeczki Salmonella |
| A02.1 |
Posocznica wywołana pałeczkami Salmonella |
| A02.2 |
Umiejscowione zakażenia pałeczkami Salmonella |
| A02.8 |
Inne określone zakażenia pałeczkami Salmonella |
| A02.9 |
Zakażenia pałeczkami Salmonella, nieokreślone |
Salmonelloza, salmoneloza (łac. salmonellosis) – jest to grupa chorób zakaźnych spowodowanych przez Gram-ujemne pałeczki Salmonella inne niż serotypy Salmonella typhi i Salmonella paratyphi odpowiedzialne z kolei za dur brzuszny. Salmonellozę wywołują głównie serotypy Salmonella enterica – Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium. Głównym źródłem infekcji jest żywność skażona odchodami zakażonych zwierząt, przede wszystkim są to jaja i mięso drobiowe.
Zakażenia mogą przebiegać pod różnymi postaciami klinicznymi o różnym stopniu ciężkości, zwykle mają charakter samoograniczający i najczęściej przebiegają jako nieżyt żołądkowo-jelitowy. Rozpoznanie salmonellozy jest oparte o wyizolowanie bakterii z kału lub innego materiału biologicznego. Posiewy kału, ze względu na okresowość wydalania tych bakterii, muszą być co najmniej trzykrotnie powtórzone. Postać żołądkowo-jelitowa nie wymaga podaży antybiotyków, które sprzyjają występowaniu bezobjawowego nosicielstwa. W postaciach narządowych i uogólnionych stosuje się fluorochinolony lub cefalosporyny III generacji. Czasem konieczne jest postępowanie chirurgiczne. Nazwa pochodzi od nazwiska odkrywcy, amerykańskiego mikrobiologa Daniela Salmona.
Epidemiologia
Salmonellozy są przyczyną około 90 milionów zachorowań i 155 000 zgonów rocznie. Szacuje się, że w Europie do zakażeń dochodzi u 690 osób na 100 000 rocznie.
Bakteria posiada szeroki rezerwuar zwierzęcy. Serotypy Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium izoluje się z odchodów kaczek, gęsi, gołębi, indyków oraz u kur. Bakterię można wyizolować u ssaków (konie, owce, cielęta i świnie), gryzoni domowych i zwierząt futerkowych (nutria i lis). Do infekcji dochodzi przez spożycie produktów spożywczych lub wody zanieczyszczanych kałem zakażonych zwierząt, głównie jaj i mięsa drobiowego. U 6% osób, głównie niemowląt, małych dzieci, osób starszych i z upośledzoną odpornością stwierdza się obecność bakterii we krwi. Źródłem zakażenia może być człowiek będący nosicielem pałeczek. Dużą rolę w ich przenoszeniu pełnią owady, które biernie przenoszą bakterie.
Obraz kliniczny
Klinicznie zakażenie zwykle przebiega jako ostra biegunka i ma samoograniczający się charakter. U części chorych może dojść do penetracji bariery jelitowej i szerzenia się zakażenia drogą krwi co może przebiegać jako sepsa, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie kości, zapalenie wsierdza, ropnie. U pewnego odsetka chorych następstwem zakażenia jest bezobjawowe nosicielstwo.
Postać żołądkowo-jelitowa
Okres wylęgania choroby wynosi 8–36 godzin, zwykle wynosi 8–12 godzin. Początek zakażenia może być gwałtowny, z kolkowym bólem brzucha, wymiotami, wodnistą biegunką, niekiedy z domieszką śluzu lub krwi. Może występować stan podgorączkowy lub gorączka, często występuje ból głowy. W badaniu palpacyjnym brzucha stwierdza się bolesność palpacyjną brzucha najbardziej zaznaczoną w prawym lub lewym dole biodrowym, mogą występować objawy otrzewnowe. Wątroba i śledziona rzadko mogą być powiększone. Przy ciężkim przebiegu choroby występują objawy odwodnienia i zaburzenia elektrolitowe, głównie hipokaliemia. Objawy choroby występują 1–2 dni. Obraz kliniczny może sugerować zapalenie wyrostka robaczkowego, ostre rozdęcie okrężnicy, ostre zapalenie trzustki lub niedrożność jelit.
Postać septyczna
Postać uogólniona charakteryzuje się ciężkim przebiegiem, ciężkim stanem ogólnym, gorączką o torze septycznym, odwodnieniem, hipotonią, tachykardią i zaburzeniami świadomości. Sepsa bez biegunki z obecnością bakterii we krwi najczęściej jest spowodowana przez Salmonella dublin i Salmonella choleraesuis. Z kolei u chorych zakażonych HIV najczęściej rozpoznaje się Salmonella typhimurium. Może przebiegać jako zespół durowy (postać durowa, duropodobna, gorączka durowa), który cechuje się bardzo wysoką gorączką, silnym bólem brzucha i bólem głowy, jednak rzadko występuje typowa dla duru brzusznego wysypka czy względna bradykardia oraz leukopenia.
Postać narządowa
Postacie pozajelitowe (narządowe) są rezultatem sforsowania przez bakterie bariery jelitowej i przedostanie się ich do krwi, za pośrednictwem której dostają się do narządów.
- układ pokarmowy:
- układ oddechowy:
- układ krążenia:
- układ nerwowy:
- układ moczowy:
- układ kostno-stawowy:
- ropnie.
Bezobjawowe nosicielstwo
Bezobjawowe nosicielstwo jest definiowane jako obecność bakterii Salmonella w posiewie stolca po 12 miesiącach od zakażenia. Nosicielstwo bakterii wywołujących salmonellozę dotyczy 0,1–1% zakażonych. Bezobjawowe nosicielstwo jest istotnym problemem zdrowia publicznego, ponieważ bezobjawowi nosiciele przez wiele miesięcy mogą być źródłem skażenia wody lub żywności. Nosicielstwo może być czasowe trwające do kilku miesięcy lub trwałe.
Diagnostyka
Salmonelloza cechuje się niecharakterystycznym przebiegiem i nie może być rozpoznana na podstawie samego obrazu klinicznego. Rozpoznanie salmonellozy jest oparte o wyizolowanie bakterii z kału lub posiewie z krwi albo innych płynów ustrojowych. Posiew kału musi być 3–5-krotnie powtórzony ze względu na okresowość wydalania tych bakterii. W posiewie bakterii stosuje się specjalne podłoża różnicujące: agar ss (Salmonella-Shigella agar), HEA (Hektoen Enteric Agar) i XLD (Xylose Lysine Desoxycholate). W agarze SS wysokie stężenie soli żółciowych i cytrynianu sodu blokuje wzrost bakterii Gram-dodatnich i wielu bakterii Gram-ujemnych, wszystkie bakterie rozkładające laktozę tworzą czerwone kolonie, tiosiarczan sodu jest rozkładany przez bakterie powodując wydzielanie siarkowodóru i reagując z cytrynianem żelaza wytwarzając czarny osad. W agarze SS kolonie Salmonella są bezbarwne z ciemnym centrum i wydzielają gaz (siarkowodór), z kolei Shigella tworzy bezbarwne kolonie bez czarnego osadu. W HEA kolonie Salmonella przyjmują niebieskozielone zabarwienie z ciemny centrum związanym z rozkładem tiosiarczanu, a kolonie Shigella przyjmują bardziej zielony kolor, który jest bardziej zblakły na brzegach kolonii. W agarze XLD kolonie Salmonella są czerwone z ciemnym centrum. Badania serologiczne nie mają dużego znaczenia diagnostycznego. W badaniach laboratoryjnych może być obecna nieznaczna leukocytoza sięgająca 10 000–15 000 mm3. W badaniu mikroskopowym kału obecne są leukocyty, a okazjonalnie krwinki czerwone.
Leczenie
W postaci żołądkowo-jelitowej nie stosuje się antybiotykoterapii, która sprzyja nosicielstwu tych bakterii. Leczenie antybiotykami postaci żołądkowo-jelitowej może być rozważone u noworodków, osób starszych, w immunosupresji lub z protezami zastawkowymi. Jeśli antybiotykoterapia jest konieczna, to stosuje się nifuroksazyd w dawce 200 mg co 6 godzin przez 5–7 dni lub fluorochinolony. Alternatywnymi lekami są azytromycyna, cefalosporyny III generacji, ampicylina, kotrimoksazol lub chloramfenikol. W postaciach uogólnionych zaleca się dożylną podaż fluorochinolonów lub cefalosporyny III generacji. Czasem konieczne jest postępowanie chirurgiczne.
Zapobieganie
Zapobieganie jest oparte o przestrzeganie higieny osobistej i przestrzegania zaleceń sanitarnych przy produkcji żywności. Istotne jest przestrzeganie zasad higieny rąk i unikanie krzyżowego skażania żywności przez potencjalnie zanieczyszczone produkty spożywcze. Należy unikać spożywania produktów poddanych niedostatecznej obróbce termicznej. Warzywa i owoce powinny być dokładnie myte przed spożyciem. Konieczne jest mycie rąk po kontakcie ze zwierzętami.
Bibliografia
- Janusz Cianciara, Jacek Juszczyk: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Lublin: CZELEJ, 2007. ISBN 978-83-60608-34-0.
