Sokół – nazwa towarzystw sportowych powstałych w XIX wieku w krajach słowiańskich. Celem Sokoła miało być podnoszenie sprawności fizycznej i duchowej oraz rozbudzanie ducha narodowego. Ruchowi sokolników przyświecała idea panslawizmu.
Pierwsze gniazdo Sokoła powstało w 1862 roku w Pradze. Założycielami byli Miroslav Tyrš i Jindřich Fügner. W ciągu następnych kilku lat zaczęły powstawać nowe gniazda Sokoła w Słowenii (1863), w Polsce (1867), Chorwacji, w Niemczech na Łużycach i w Berlinie, w Serbii, Ukrainie (1894, rozwiązany w 1939), Macedonii, Rosji i na Słowacji (1905).
Sokół czeski
Pierwsza i najstarsza organizacja sokolska w krajach słowiańskich. Założona w 1862 przez Miroslava Tyrša i Jindřicha Fügnera, rozwiązany po agresji niemieckiej w 1938. Reaktywowany w 1948, został rozwiązany po praskiej wiośnie w 1968. Ponownie reaktywowany w 1990 roku, liczy obecnie 45 gniazd. W 1865 roku czescy emigranci założyli oddział Sokoła w USA, gdzie funkcjonuje on do dnia dzisiejszego, skupiając 44 gniazda, głównie w północnych stanach.
Pierwszy czechosłowacki prezydent Tomáš Garrigue Masaryk był również aktywnym członkiem "Sokoła".
Sokół polski
W drugiej połowie roku 1866, wzorując się na powstałym wcześniej „Sokole” czeskim, utworzone zostało we Lwowie Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Statut Towarzystwa zwanego później „Sokołem Macierzą” zatwierdzony został 7 lutego 1867 roku. Pomimo trudnych warunków, szczególnie w zaborze rosyjskim, ruch sokoli rozwijał się bardzo dynamicznie i w okresie przed I wojną światową powstało kilkadziesiąt okręgów i kilkaset gniazd zrzeszających kilkadziesiąt tysięcy członków, a w okresie między I a II wojną światową w Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” działało około tysiąca gniazd sokolich w okręgach zgrupowanych w sześciu dzielnicach. Również polska emigracja zakładała oddziały Sokoła w USA, Francji i Wielkiej Brytanii. Po 1939 roku hitlerowcy, a po 1944 komuniści zlikwidowali na terenach Rzeczypospolitej Sokolstwo Polskie. Jednak patrioci Sokoli działali w konspiracji. W latach 1939-1988 Sokolstwo Polskie działało w podziemiu. Na obczyźnie działa sokół w USA, Francji i innych krajach. Po II wojnie światowej w Wielkiej Brytanii działał Związek Towarzystw Gimnastycznych Sokół w Polsce pod kierunkiem Franciszka Arciszewskiego. Tam też działał Związek Sokołów Polskich w Wielkiej Brytanii. W III Rzeczypospolitej Sokół Polski liczy około 10.000 członków.
Jednym z głównych celi Polskich Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” było popularyzowanie, zwłaszcza u młodzieży celowości uprawiania sportu. Duży nacisk kładziono na rozwój ćwiczeń gimnastycznych. Ważne cele widziano również w uprawianiu turystyki i rekreacji. „Sokolnicy” w swoich szeregach bardzo chętnie widzieli harcerzy. Ruch „Sokolnicki” dużo miejsca poświęcał patriotycznemu wychowaniu młodzieży. Werbując ją w poczet swoich członków, pragnęli wpłynąć na jej ogólnosprawnościowy rozwój. Wychodzono z założenia, że tylko zdrowe społeczeństwo zarówno pod względem moralnym jak i fizycznym jest zdolne służyć ojczyźnie i jej skutecznie bronić. Poczynaniom sokolników przyświecała myśl, iż Polacy mają być najdzielniejszym z narodów, a „Sokolnicy” najdzielniejszymi z Polaków. Myśl ta znalazła w jakimś stopniu praktyczne zastosowanie w czasie II wojny światowej.
Sokół serbołużycki
W roku 1920 w Budziszynie założono serbołużyckie gniazdo Sokoła. Po dojściu Hitlera do władzy w 1933 Sokół został rozwiązany. Po 1949 władze NRD nie wyraziły zgody na jego reaktywację. Serbołużycki Sokół ponownie rozpoczął swą działalność w 1993 roku.
Sokół ukraiński
Ukraińskie towarzystwo sportowe, analogiczne do polskiego Sokoła, zostało założone w Galicji w 1894 roku.
Linki zewnętrzne
- Strona internetowa Sokoła polskiego
- Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego
- Strona internetowa Sokoła czeskiego
- Strona internetowa Sokoła słowackiego
- Strona internetowa serbołużyckiego Sokoła. sokol.sorben.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-19)].
- oficjalny blog T.G SOKÓŁ W BUKOWNICY. sokolwbukownicy.blogspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-21)].
- Strona internetowa Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Lublinie