Społeczny model niepełnosprawności – model niepełnosprawności, który identyfikuje bariery systemowe, postawy dyskryminujące oraz wykluczenie społeczne (zamierzone lub niezamierzone), które utrudniają lub uniemożliwiają osobom niepełnosprawnym osiągnięcie przez nich wartościowego sposobu funkcjonowania. Społeczny model niepełnosprawności odróżnia się od dominującego medycznego modelu niepełnosprawności, który jest analizą funkcjonalną ciała jako maszyny, którą należy naprawić, aby była zgodna z normatywnymi wartościami.
Historia
Ruch na rzecz praw osób niepełnosprawnych
Początek zmian w podejściu do niepełnosprawności nastąpił w latach 60. XX wieku, wraz z pojawieniem się ruchu emancypacyjnego osób z niepełnosprawnościami. Około 1970 roku różne ugrupowania w Ameryce Północnej, w tym socjologowie, osoby niepełnosprawne i grupy polityczne skoncentrowane na niepełnosprawności, zaczęły odchodzić od przyjętego medycznego sposobu postrzegania niepełnosprawności. Zamiast tego zaczęli dyskutować o takich sprawach jak opresja, prawa obywatelskie i dostępność. Ta zmiana w dyskursie zaowocowała konceptualizacją niepełnosprawności, opartą na konstruktach społecznych. Zgodnie z tym modelem osoby niepełnosprawne stanowią dyskryminowaną mniejszość społeczną.
W roku 1975 Paul Hunt założył Związek Upośledzonych Fizycznie Przeciw Segregacji (ang. Union of the Physically Impaired Agains Segregation – UPIAS), który rok później opublikował manifest zatytułowany „Podstawowe Zasady Niepełnosprawności”. W manifeście stwierdzono: „Z naszej perspektywy, to społeczeństwo upośledza osoby niepełnosprawne fizycznie. Niepełnosprawność jest czymś nadbudowanym nad naszymi ułomnościami przez fakt, że jesteśmy niepotrzebnie izolowani i wykluczani z pełnego uczestnictwa w życiu społecznym”. To stało się znane jako społeczna interpretacja, lub społeczna definicja, niepełnosprawności.
Mike Olivier
Autorem terminu „społeczny model niepełnosprawności” jest Mike Oliver, który po raz pierwszy użył go w roku 1981. Opublikowana w 1990 roku książka Olivera The Politics of Disablement jest często wymieniana jako istotny moment dla przyjęcia tego modelu. Książka ta zawierała zaledwie trzy strony poświęcone społecznemu modelowi niepełnosprawności.
Rozwój modelu
Model społeczny został rozszerzony oraz udoskonalony przez naukowców i aktywistów z Australii, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i innych krajów w celu objęcia nim wszystkich osób niepełnosprawnych, w tym tych, które mają trudności w uczeniu się, niepełnosprawność intelektualną, a także problemy emocjonalne, behawioralne lub ze zdrowiem psychicznym.
Rozwiązania prawne
Wielka Brytania
W Anglii „Disability Discrimination Act” (Prawo Dyskryminacji Niepełnosprawnych) definiuje niepełnosprawność w sensie medycznym jako pewnego rodzaju warunki ograniczające dzienną aktywność. Wymaga jednak, żeby pracodawcy zrobili "sensowne zmiany" w sposobie działalności, tak żeby dostosować się do modelu „niepełnosprawności socjalnej”.
Polska
W Polsce obowiązuje definicja opracowana przez Zespół przy Pełnomocniku Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych określająca, iż „Niepełnosprawną jest osoba, której stan zdrowia fizycznego lub psychicznego powoduje trwałe lub długotrwałe utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie udziału w stosunkach społecznych i wypełnianie ról według przyjętych kryteriów i obowiązujących norm”.
Stany Zjednoczone
Aktem normującym cywilną odpowiedzialność dotyczącym niepełnosprawnych, w tym także za dyskryminację przeciw osobom niepełnosprawnym, jest „Americans with Disabilities Act of 1990” (ang. „Akt Amerykanie z Niepełnosprawnościami z 1990 r.”). Dyskryminacja osób niepełnosprawnych jest w nim traktowana na równi z dyskryminacją rasową, ze względu na płeć, pochodzenie, czy wyznanie (zdefiniowanymi przez „Civil Rights Act of 1964"; ang. „Akt Prawo Cywilne z 1964 r.”). Pewnego rodzaju niepełnosprawności – jak alkoholizm – są wyłączone spod mocy działania tego aktu.
Zobacz też
- ableizm
- medykalizacja
- neuroróżnorodność
- Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych
- Fundacja Aktywnej Rehabilitacji – jedna z organizacji w Polsce traktująca niepełnosprawność w sensie społecznym
Linki zewnętrzne
- Strona Biura ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego
- K. Szafraniec, P. Szymborski, Niepełnosprawni – przełamywanie stereotypów i barier integracji, „Infos” Nr 10/2015, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu