Tysiąc przeciwko Polsce

Alicja Tysiąc

20 marca 2007 Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał orzeczenie, w którym nakazał Rzeczypospolitej Polskiej wypłacenie Alicji Tysiąc 25 tys. euro zadośćuczynienia oraz 14 tys. euro na pokrycie kosztów sądowych. Trybunał przyznał zadośćuczynienie ze względu na naruszenie przez Polskę art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (prawo do poszanowania życia prywatnego).

Lekarze pracujący w publicznej opiece zdrowotnej uznali, że przypadek Alicji Tysiąc nie upoważnia do wykonania legalnej aborcji ze względów zdrowotnych. Orzeczenie Trybunału nie zakwestionowało tego. Podstawę zasądzonego odszkodowania stanowił fakt, że kobiecie nie zapewniono prawa do odwołania się od decyzji podjętej przez lekarzy.

Tło sprawy

W roku 2000 Alicja Tysiąc miała dwoje dzieci. Obie wcześniejsze ciąże wiązały się z powikłaniami zdrowotnymi, co zmusiło lekarzy do dwukrotnego wykonania cięcia cesarskiego. Każdy taki zabieg prowadzi do uszkodzenia mięśnia macicy i zwiększa ryzyko powikłań podczas kolejnych ciąż. Z tego względu lekarze odradzili Alicji Tysiąc trzecią ciążę.

Dodatkowym obciążeniem jej zdrowia była postępująca od roku 1977 krótkowzroczność, prowadząca do pogorszenia wzroku. W roku 2000 Alicja Tysiąc miała w każdym oku wadę −20 dioptrii, spowodowaną postępującą retinopatią, która równocześnie stanowiła przeciwwskazanie dla stosowania hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych.

Trzecia ciąża

W lutym 2000 lekarz stwierdził, że Alicja Tysiąc jest w ciąży. Trzech okulistów niezależnie uznało, że kolejna ciąża może zagrozić zdrowiu kobiety powodując utratę wzroku. Alicja Tysiąc poprosiła ich o wydanie dokumentu, pozwalającego na legalne przerwanie ciąży ze względów zdrowotnych w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej, ale okuliści odmówili. Po wizytach u kolejnych lekarzy jeden z nich (internista) wydał jej zaświadczenie.

Zgodnie z Ustawą z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.) aborcja może zostać przeprowadzona legalnie (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej), jeżeli poród stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej.

Alicja Tysiąc zwróciła się o pomoc do Federacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, która wskazała jej szpital, gdzie wykonywane są legalne zabiegi przerwania ciąży. Z zaświadczeniem od internisty 26 kwietnia 2000 roku, w drugim miesiącu ciąży, udała się do oddziału neonatologicznego w warszawskim szpitalu publicznym im. prof. W. Orłowskiego przy ulicy Czerniakowskiej, gdzie zbadał ją ginekolog. Lekarz odmówił jej prawa do przeprowadzenia aborcji, uznając, że zagrożenie dla zdrowia Alicji Tysiąc jest niewystarczające, aby uzasadnić przerwanie ciąży. Na zaświadczeniu od internisty zaznaczył, że się z nim nie zgadza, przez co uniemożliwił wykonanie zabiegu w innej placówce publicznej służby zdrowia.

Kobieta skontaktowała się z lekarzem ogłaszającym się w prasie z prośbą o wykonanie zabiegu nielegalnie, za co medyk zażądał 1500 zł. Potem okazało się, że ze względu na konieczność asysty ze strony anestezjologa wynikającej ze stanu zdrowa Alicji Tysiąc ginekolog podniósł stawkę do 5000 zł, których niezamożna matka dwojga dzieci nie miała.

W udzielonym prasie wywiadzie Alicja Tysiąc stwierdziła, że do usunięcia ciąży motywował ją strach o los jej oraz dwójki już urodzonych dzieci.

W listopadzie 2000 roku przeprowadzono u Alicji Tysiąc trzecie cięcie cesarskie i w ten sposób na świat przyszło jej trzecie dziecko. Na skutek wzrostu ciśnienia tętniczego doszło do wylewu krwi do plamki żółtej. Alicja Tysiąc ponownie trafiła do szpitala na Czerniakowską, tym razem na okulistykę, gdzie lekarz wyraził zdziwienie z powodu kontynuacji ciąży.

Komisja lekarska ZUS uznała, że wzrok matki trojga dzieci uległ tak znacznemu upośledzeniu, że wymaga ona stałej pomocy społecznej. Przyznano jej pierwszy stopień niepełnosprawności oraz rentę. W marcu 2007 roku Alicja Tysiąc samotnie wychowywała troje swoich dzieci, utrzymując się z renty z tytułu niepełnosprawności w wysokości 540 zł. Jej wada wzroku pogorszyła się do −26 dioptrii. Dostrzec mogła tylko przedmioty znajdujące się bliżej niż 1,5 m, a stan jej oczu mógł się jeszcze zmienić na gorsze.

Starania o zadośćuczynienie

Alicja Tysiąc złożyła doniesienie do prokuratury, w którym oskarżyła ginekologa z warszawskiego szpitala o ograniczenie jej prawa do przeprowadzenia legalnej aborcji zgodnie z ustawą z roku 1993. Zdaniem biegłych ciąża i poród nie miały wpływu na pogorszenie się wzroku A. Tysiąc. Prokuratura umorzyła sprawę.

15 stycznia 2003 roku Alicja Tysiąc złożyła skargę na Rzeczpospolitą Polską do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W swoim wniosku zarzuciła polskim urzędnikom naruszenie następujących zapisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka:

• Art. 3: Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
• Art. 8: Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
• Art. 13: Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.
• Art. 14: Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

Alicję Tysiąc w staraniach o zadośćuczynienie 2 czerwca 2005 roku wsparły Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny oraz Helsińska Fundacja Praw Człowieka, które wystąpiły z wnioskiem o zgodę na udział w sprawie Alicja Tysiąc przeciwko Polsce, a następnie przedstawiły opinię przyjaciela sądu.

7 lutego 2007 roku odbyło się posiedzenie IV Izby Trybunału w Strasburgu, na którym sędziowie wysłuchali argumentów obu stron sporu. Z Ministerstwa Spraw Zagranicznych na posiedzenie przybyli eksperci medyczni, którzy chcieli obalić argumenty o zagrożeniu zdrowia Alicji Tysiąc; w podobnym celu przybyli przedstawiciele Stowarzyszenia Rodzin Katolickich i Forum Kobiet Polskich.

Wyrok Trybunału

20 marca 2007 roku IV Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydała werdykt w sprawie Alicji Tysiąc

• stosunkiem głosów sześć do jednego uznano naruszenie art. 8 konwencji,
• jednomyślnie odrzucono wniosek o potwierdzenie złamania art. 3,
• rozpatrywanie naruszenia art. 13 i 14 uznano za bezzasadne, ze względu na stwierdzenie naruszenia art. 8.

Trybunał nie rozpatrywał, czy konwencja daje Alicji Tysiąc prawo do przeprowadzenia legalnej aborcji. Przedmiotem jego dociekań było respektowanie przez państwo polskie prawa do poszanowania życia prywatnego. Sędziowie nie oceniali, czy decyzja lekarzy, którzy odmówili kobiecie prawa do legalnej aborcji, była słuszna. W wyroku podkreślili, że prośby Alicji Tysiąc o usunięcie ciąży nie wynikały wyłącznie z jej nieracjonalnych odczuć, ale miały umocowanie w historii medycznej.

Trybunał uznał, że polskie państwo nie ustaliło jednoznacznych procedur, które pozwoliłby lekarzowi na upewnienie się co do konieczności przeprowadzenia legalnej aborcji. Zagrożenie karą więzienia za przerwanie ciąży niezgodnie z prawem zdaniem sędziów powoduje, że lekarze boją się przeprowadzać legalne zabiegi. Władza ustawodawcza zalegalizowała aborcję w pewnych sytuacjach, ale nie zapewniła ram organizacyjnych, aby decyzja o wykonaniu tej procedury mogła zostać podjęta odpowiednio szybko. Co więcej pacjentka, której lekarze odmówią wykonania zabiegu, nie ma możliwości odwołania się od ich decyzji.

Sędziowie orzekli, że te niedociągnięcia naraziły Alicję Tysiąc na niepotrzebny stres. Polskie państwo nie zapewniło sprawnego funkcjonowania odpowiednich procedur medycznych, czyli naruszyło prawo kobiety do poszanowania jej życia prywatnego.

Za werdyktem opowiedziało się 6 sędziów:

• Nicolas Bratza (Wielka Brytania), przewodniczący
• Matti Pellonpää (Finlandia),
• Kristaq Traja (Albania),
• Lech Garlicki (Polska),
• Ljiljana Mijović (Bośnia i Hercegowina);
• Giovanni Bonello (Malta), który zgłosił zdanie konkurujące (zgodne z werdyktem, ale z odmiennym uzasadnieniem).

Zdanie odrębne do wyroku złożył sędzia Francisco Javier Borrego (Hiszpania), który stwierdził:

Alicji Tysiąc przyznano za szkodę niepieniężną spowodowaną naruszeniem Konwencji zadośćuczynienie w wysokości 25 000 euro. Natomiast ze względu na opinie biegłych, których zdaniem ciąża i poród nie miały wpływu na pogorszenie się wzroku Alicji Tysiąc, Trybunał nie uwzględnił żądania odszkodowania za pogorszenie stanu zdrowia (pkt 151 wyroku).

Następstwa orzeczenia i dalsze życie Alicji Tysiąc

Po publikacji wyroku, w polskich mediach rozgorzała dyskusja na temat zarówno zasadności odszkodowania i jego wysokości, jak i publicznego przyznania się przez Alicję Tysiąc do rozważania przeprowadzenia aborcji. Tysiąc wspominała w wywiadach szerzenie obraźliwych treści i gróźb względem niej oraz dziecka urodzonego w wyniku ciąży, której dotyczyła sprawa, przez osoby fizyczne i organizacje, szczególnie te związane ze środowiskiem prawicowym, katolickim i tzw. ruchem pro-life. Doprowadziło to do znacznego pogorszenia się stanu jej zdrowia psychicznego.

Alicja Tysiąc samotnie wychowywała trójkę dzieci. Ze względu na stan zdrowia, po trzecim porodzie otrzymała najwyższy stopień niepełnosprawności i nie była w stanie podjąć pracy zarobkowej. Utrzymywała się z renty. Na przestrzeni lat tworzono kilkukrotnie internetowe zbiórki funduszy w serwisie Pomagam.pl, mające pomóc Tysiąc w sfinansowaniu kosztownej rehabilitacji i kolejnych operacji ratujących wzrok. W 2010 z listy SLD uzyskała mandat radnej Warszawy, który wykonywała do końca kadencji w 2014. W 2014 z listy SLD-UP kandydowała bez powodzenia do Parlamentu Europejskiego, uzyskując 834 głosy.

24 listopada 2021 roku Alicja Tysiąc została przewieziona do Szpitala Praskiego w Warszawie skąd po dwóch tygodniach nieskutecznego leczenia została przetransportowana w ciężkim stanie do Szpitala MSWiA w Warszawie ze względu na powikłania po zakażeniu SARS-CoV-2. Zmarła 12 grudnia 2021 roku, w wieku 50 lat.