Tytoń – produkt tworzony z liści tytoniu, którego można używać jako formy pestycydów, jako lekarstwa lub - najczęściej - wykorzystywać w formie używki. Najpopularniejsze formy takiego wykorzystywania tytoniu to palenie (np. w formie papierosa, cygara lub w fajce), wdychanie do nosa (tabaka) lub zażywanie doustne (żucie, snus - w Polsce produkcja i handel tymi formami tytoniu jest nielegalna).
Tytoń uprawiany jest jak inne typowe rośliny uprawne. Wraz z rozwojem przemysłu tytoniowego zwiększyło się zainteresowanie świata naukowego związane z jak najefektywniejszą uprawą tejże rośliny oraz z wpływem tytoniu na zdrowie człowieka.
Ponieważ tytoń zawiera nikotynę, spożywanie go może prowadzić do uzależnienia. Szacuje się, że spożywanie tytoniu jest praktykowane przez 1,1 miliarda ludzi, w tym 1/3 populacji dorosłych.
Światowa Organizacja Zdrowia zainicjowała konwencję o ograniczeniu użycia tytoniu.
Historia
Tytoń był stosowany od bardzo długiego czasu w obu Amerykach jeszcze przed przybyciem Europejczyków, którzy następnie przenieśli zwyczaj użytkowania tytoniu do Europy. Wiele plemion rdzennych Amerykanów uprawiało i używało tytoń w Meksyku już w latach 1400–1000 p.n.e.. Mieszkańcy wschodniej części Ameryki Północnej nosili tytoń w dużych torbach, traktując go jako towar w handlu wymiennym, i palili go w kalumetach.
Wraz z napływem Europejczyków do obu Ameryk tytoń stał się ważnym produktem handlowym. Napędzał i stanowił główną część gospodarki południowych Stanów Zjednoczonych do czasu, kiedy został zastąpiony bawełną. Po wojnie secesyjnej wynaleziono maszyny, które zautomatyzowały produkcję papierosów. Wzrost produkcji przyczynił się do gwałtownego zwiększenia się przemysłu tytoniowego.
Niektóre społeczności religijne (np. Świadkowie Jehowy czy Kościół Adwentystów Dnia Siódmego) są zobowiązane do wystrzegania się palenia i zażywania tytoniu.
Roślina
Jest wiele gatunków należących do rodzaju Nicotiana z rodziny psiankowatych. W przeciwieństwie do wielu innych roślin z tej rodziny, rośliny z tego rodzaju nie zawierają alkaloidów tropanowych, które mogą być dla człowieka trujące. Zawierają duże ilości nikotyny, która może prowadzić do uzależnienia.
Do najczęściej uprawianych gatunków tytoniu należy tytoń szlachetny. Pochodzi z rejonu Ameryki Środkowej, obejmując kraje od Peru do Meksyku. W Europie pojawił się dopiero w XVI wieku.
Tytoń ma duże wymagania cieplne, najlepsza temperatura do jego wzrostu wynosi 18-25 stopni Celsjusza. Z tego względu przy niższych temperaturach istnieje prawdopodobieństwo zahamowania wzrostu tej rośliny co powoduje uszkodzenie rośliny i obniżenie jej jakości. Potrzebuje dobrych gleb i wilgotnego powietrza. Może osiągnąć wysokość od 1 do 2 metrów. Główne rejony uprawy tytoniu: Azja (Chiny, Indie, Turcja), Europa (Włochy, Grecja), Ameryka Południowa (Brazylia), Ameryka Północna (Stany Zjednoczone), Afryka (Zimbabwe). Największymi producentami są Chiny, Indie, Stany Zjednoczone i Brazylia.
Wpływ na zdrowie
Dym tytoniowy zawiera toksyczną nikotynę oraz zawiera substancje smoliste, które mogą wywołać raka. Jest także groźny dla osób, które znajdują się w pobliżu osób palących (tzw. „bierne palenie”). Według badań bierne palenie jest przyczyną tych samych schorzeń, co palenie, między innymi raka płuc, chorób układu krążenia oraz układu oddechowego, takich jak zapalenie oskrzeli czy astma. Dane statystyczne pokazały, że osoby niepalące, żyjące z partnerami, którzy palą w domu, są o 20-30% bardziej narażone na raka płuc, natomiast dla osób wystawionych na działanie dymu tytoniowego w miejscu pracy ryzyko to wzrasta o 16-19%. Dym tytoniowy jest ponadto alergenem, mogącym powodować u osób uczulonych typowe symptomy podrażnienia, jak katar, łzawienie oczu, kichanie czy kaszel.
W Polsce liczba osób uzależnionych od nikotyny może wynosić nawet 23% u dorosłych kobiet, oraz 39% u dorosłych mężczyzn. Nikotyna wnika do ludzkiego organizmu pod postacią jednego ze składników dymu tytoniowego. W przypadku odstawienia nikotyny u osób, które są uzależnione, dochodzi do niepożądanych skutków ubocznych, jakimi są: uczucie zmęczenia, nerwowość, chwiejność emocjonalna, drażliwość, upośledzenie koncentracji, zaburzenia snu, bóle głowy oraz mięśniowe, zwiększenie łaknienia czy zaparcia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) sklasyfikowała chroniczny nikotynizm jako chorobę numer F17, czyli zaburzenia zachowania oraz zaburzenia psychiczne, które spowodowane jest paleniem tytoniu.
Duży odsetek schizofreników pali tytoń. Istnieje teoria, że może być to spowodowane podłożem genetycznym. Inna teoria zakłada, że jest to swoista forma samoleczenia.
Według czasopisma The Lancet spośród dwudziestu najpopularniejszych, najbardziej uzależniających używek, tytoń jest na trzecim miejscu, zaraz po heroinie i kokainie. Istnieją różne metody walki z takim uzależnieniem, których efektywność zależy od płci. Podczas gdy w przypadku mężczyzn dobre efekty przynoszą plastry zawierające nikotynę, w przypadku kobiet nie mają one takiej siły oddziaływania. Więcej może zdziałać terapia behawioralna, niż środki farmakologiczne, wspomagające rzucenie palenia.
Zobacz też
- papieros
- cygaro
- fajka
- tabaka
- snus
- palenie
- Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych