Wielooporność

Wielooporność, wielolekooporność (ang. multiple drug resistance) to oporność na działanie wielu antybiotyków. Największe zagrożenie dla zdrowia publicznego stanowią wielooporne bakterie. Niebezpieczne są również wirusy, grzyby i pasożyty oporne na preparaty o dużej różnorodności chemicznej. Dla rozróżnienia stopni wielooporności używa się terminów zdefiniowanych w 2011 na łamach czasopisma Clinical Microbiology and Infection - XDR (extensively drug resistant - oporne na szeroką gamę leków) i PDR (pandrug-resistant - oporne na wszystkie dostępne preparaty).

Powszechne wielooporne organizmy

Powszechnie występujące wielooporne organizmy to zazwyczaj bakterie:

• Vancomycin-Resistant Enterococcus (VRE)
• Oporny na metycylinę Staphylococcus aureus (MRSA)
• β-laktamazy o rozszerzonym spektrum substratowym (ESBL) 
• Wielooporne pałeczki Gram-ujemnych bakterii, np. Enterobacter, E.coli, Klebsiella pneumoniae, Acinetobacter baumannii, Pseudomonas aeruginosa

Grupa Gram-dodatnich i Gram-ujemnych bakterii, w szczególności tych, które mają w ostatnim czasie duże znaczenie, została nazwana grupą ESKAPE (Enterococcus faecium, Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Acinetobacter baumannii, Pseudomonas aeruginosa i Enterobacter).

Oporność bakterii na antybiotyki

Różnym mikroorganizmom udaje się przetrwać przez tysiące lat dzięki umiejętności wykształcenia oporności na antybiotyki. Dokonują tego poprzez spontaniczne mutacje lub transfer DNA. Te organizmy korzystają z wielu mechanizmów w celu zapewnienia sobie wielooporności

• Enzymatyczna hydroliza i modyfikacja cząsteczek antybiotyków
• Zmniejszona przepuszczalność antybiotyków przez ścianę komórkową
• Efluks (mechanizm polegający na aktywnym usuwaniu  antybiotyku z wnętrza komórki) mechanizmy wydalania antybiotyków
• Zwiększona szybkość mutacji

Wiele różnych bakterii wykazuje obecnie wielooporność, w tym gronkowce, enterokoki, dwoinka rzeżączki, paciorkowce, salmonella, a także niektóre bakterie Gram-ujemne i prątki gruźlicy. Oporne na antybiotyki bakterie posiadają możliwość przekazywania innym bakteriom kopii DNA, które kodują mechanizm oporności.Proces ten nazywany jest poziomym transferem genów (koniugacja bakterii).

Oporność grzybów

Drożdże, takie jak Candida, mogą stać się oporne po długotrwałym leczeniu preparatami azolowymi, w konsekwencji wymagając terapii opartej na innych lekach. Infekcje Scedosporium prolificans są prawie zawsze śmiertelne ze względu na ich oporność na różnorodne środki przeciwgrzybicze.

Oporność wirusów

HIV jest ważnym przykładem wielooporności na leki przeciwwirusowe - szybko mutuje pod wpływem terapii jednolekowej. Wirus grypy również staje się coraz bardziej wielooporny (amantadenes, inhibitory neuraminidazy, takie jak oseltamiwir - 2008-2009: 98,5% przetestowanych wirusów opornych). Podczas terapii, zwłaszcza u pacjentów ze słabą odpornością, cytomegalowirus może stać się oporny na gancyklowir i foskarnet. Wirus opryszczki pospolitej rzadko staje się oporny na leki oparte na acyklowirze, głównie w formie oporności krzyżowej na famcyklowir i walacyklowir, zazwyczaj u pacjentów o obniżonej odporności.

Oporność pasożytów

Przykładem wielooporności na preparaty przeciwpasożytnicze jest malaria. Plasmodi vivax wykształcił oporność na chlorochinę oraz sulfadoksynę-pirymetaminę  kilka lat temu. Według stanu na 2012 rok, Plasmodium falciparum oporny na artemizyninę rozwinął się w zachodniej Kambodży i zachodniej Tajlandii. Toxoplasma gondii może również stać się odporny na artemizyninę, a także na atowakwon i sulfadiazynę, ale zazwyczaj nie jest wielooporny.

Oporność na leki przeciwrobacze jest zazwyczaj opisywane w literaturze weterynaryjnej, na przykład w odniesieniu do podawania leków zwierzętom hodowlanym.

Zapobieganie rozwojowi oporności

W celu powstrzymania rozwoju oporności na antybiotyki zaproponowano:

• Używanie odpowiednich do typu infekcji preparatów, np. nie zażywać antybiotyków w przypadku infekcji wirusowych
• Jeśli jest to możliwe, identyfikowanie organizmu, który wywołał chorobę
• Wybieranie środków wymierzonych w konkretny organizm zamiast w ich szeroką grupę
• Prowadzenie terapii przez odpowiedni czas
• Ustalanie poprawnej dawki do eliminacji chorobotwórczych organizmów; aplikowanie dawek mniejszych niż terapeutyczne jest powiązane z wykształcaniem oporności

Profilaktyka jest najbardziej efektywną strategią zapobiegania infekcjom wieloopornymi organizmami w szpitalach. Korzystanie z bakteriofagów obecnie nie ma zastosowania klinicznego, natomiast istnieje prawdopodobieństwo wykorzystania ich w przyszłości.