Wszoły

Wszoły

Mallophaga
Felicola subrostratus – pasożytuje na kotach
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	Phthiraptera
Podrząd	wszoły

Wszoły (Mallophaga, l. poj. wszoł) – owady wtórnie bezskrzydłe, przystosowane do pasożytniczego trybu życia. Grupa parafiletyczna, obecnie nie stanowi taksonu. Tradycyjnie klasyfikowana była w randze rzędu lub podrzędu.

Opis

Mają ciało grzbieto-brzusznie spłaszczone, długie na 0,5-12 mm. Odnóża są krępe i służą do przytrzymywania się na żywicielu. Czułki krótkie, 3-5-członowe. Ciało najczęściej pokryte gęsto włoskami oskórkowymi. Narządy gębowe gryzące, wyspecjalizowane; szczęki II silnie uwstecznione. Są zazwyczaj jajorodne, czasem partenogenetyczne, pasożytują na ptakach (piórojady) i ssakach (sierściojady). Żyją w piórach, włosach lub na skórze żywicieli. Odżywiają się piórami, włosami, komórkami naskórka oraz krwią zwłaszcza wydobywającą się z ran i zadrapań. Powodują chorobę zwaną wszołowicą.

Przenosiciele wielu mikroorganizmów chorobotwórczych. Mogą powodować szkody w hodowli ptactwa domowego. Są także przenosicielami tasiemca psiego.

Systematyka

Wszoły dawniej klasyfikowane były w randze rzędu lub podrzędu. Termin Mallophaga – wprowadzony do użytku w początkach XIX w. – obejmuje parafiletyczną grupę owadów obecnie klasyfikowanych w podrzędach Rhynchophthirina, Ischnocera i Amblycera. Wszoły i wszy tworzą rząd Phthiraptera.

Opisano ponad 3000 gatunków wszołów. Przedstawicielem pasożytującym w sierści psowatych jest sierścień psi (Trichodectes canis), u owiec: Trichodectes ovis, na bydle: Trichodectes bovis, na koniach: Trichodectes equi, na ptakach brzuchacz Goniocotes gigas (kury), Goniocotes bidentatus i Goniocotes hologaster (gołębie), Bavicola bovis (bydło, u nasady ogona na grzbiecie i łopatkach)

Skamieniałości wszołów

Wszoły ze względu na swe małe rozmiary, delikatną budowę i brak muszli lub szkieletu zachowują się jako skamieniałości skrajnie rzadko. Do 2006 opisano wszoły z górnego triasu z Indii (Amblyceropsis indica i pokrewną wszołom wesz Anopluropsis khatamaensis), dolnej kredy z rejonu zabajkalskiego (Sarodectes vranskyi) oraz z eoceńskich skał z okolic Manderscheid w Niemczech (Megamenopon rasnitsyni). Jednak najnowsze badania ustaliły, że indyjskie okazy należą do roztoczy, okaz zabajkalski nie należy do wszołów, a być może i do owadów, zatem jedynym kopalnym gatunkiem wszoła jest eoceński Megamenopon rasnitsyni z Niemiec, reprezentujący podrząd Amblycera.

Bibliografia

• Dalgleish, R.C., Palma, R.L., Price, R.D., Smith, V.S. 2006. Fossil lice (Insecta: Phthiraptera) reconsidered. Syst. Ent., 31(4): 648-651.