Wątroba

Wątroba

the liver

iecur
Wątroba owcy: (1) prawy płat, (2) lewy płat, (3) płat ogoniasty, (4) płat czworoboczny, (5) tętnica wątrobowa i żyła wrotna (6) wątrobowe węzły chłonne, (7) pęcherzyk żółciowy
Tętnice	tętnica wątrobowa właściwa i jej gałęzie prawa i lewa, tętnica pęcherzykowa (od prawej gałęzi)
Żyły	2–3 żyły wątrobowe, żyła wrotna
Nerwy	splot wątrobowy (splot międzyzrazikowy)
Układ limfatyczny	węzły wątrobowe

Wątroba, położenie u człowieka

Wątroba (gr. ἧπαρ, łac. hepar) – wielofunkcyjny gruczoł obecny u wszystkich kręgowców, a także u niektórych innych zwierząt. Stanowi część układu pokarmowego położoną wewnątrzotrzewnowo. U większości zwierząt dzieli się na dwa płaty. U człowieka jej masa wynosi ok. 1500–1700 g u dorosłego mężczyzny, a u kobiety 1300–1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500–800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew. U świń wątroba osiąga masę 1,2–2 kg, u koni i bydła 4,5–5,5 kg.

Położenie

U ludzi znajduje się pod przeponą (łac. diaphragma). Jej większa część jest w prawym podżebrzu. Zajmuje również górne części nadbrzusza i lewego podżebrza, sięgając aż do linii sutkowej. U osoby dorosłej niepowiększona wątroba jest w całości przykryta prawym łukiem żebrowym, jednak u dzieci może wystawać, a u noworodków zajmuje dużą część jamy brzusznej. Od góry i z przodu graniczy z przeponą, z dołu i z tyłu z jelitami i żołądkiem.

Budowa makroskopowa

W budowie anatomicznej wątroby wyróżnia się dwie powierzchnie:

• przeponową (facies diaphragmatica), która dzieli się na:
  • część przednią
  • część prawą
  • część górną
  • część tylną (pole nagie, area nuda) – jedyna z części powierzchni przeponowej, o wyraźnych granicach niepokryta otrzewną
• trzewną (facies visceralis).

Według tradycyjnego podziału można w budowie wątroby wyróżnić 4 płaty:

• prawy (lobus hepatis dexter) – ograniczony na powierzchni przeponowej przyczepem więzadła sierpowatego (ligamentum falciforme hepatis), a na powierzchni otrzewnej bruzdą żyły głównej i dołem pęcherzyka żółciowego
• lewy (lobus hepatis sinister) – ograniczony na powierzchni przeponowej przez przyczep więzadła sierpowatego.
• czworoboczny (lobus quadratus)
• ogoniasty (lobus caudatus).

Podział wątroby na płaty wykazuje zmienność gatunkową. Płat lewy może dzielić się na płat lewy wątroby boczny i lewy wątroby przyśrodkowy; podział ten nie występuje u przeżuwaczy. U konia występuje ten podział, jednakże wcięcie międzypłatowe jest stosunkowo płytkie. Analogicznie na płaty: prawy wątroby boczny i prawy wątroby przyśrodkowy dzielić się może się płat prawy wątroby. Taki podział nie występuje u przeżuwaczy i koni. Kolor wątroby również może być zmienny w zależności od gatunku zwierzęcia, jednak na jej barwę wpływa więcej czynników, jak wiek osobnika, skład jego pokarmu, stan odżywienia.

Podział wątroby na 4 płaty nie odpowiada rzeczywistej anatomii wątroby, która posiada budowę segmentarną. Gruczoł ten składa się z 2 płatów i 8 segmentów. Granicą między płatami nie jest jednak więzadło sierpowate, ale linia przebiegająca od pęcherzyka żółciowego do żyły głównej dolnej (linia Cantliego). Rzeczywista granica między lewym i prawym płatem przebiega na prawo od więzadła sierpowatego. Każdy płat składa się z czterech segmentów. Podstawą segmentarnego podziału wątroby jest przebieg rozgałęzień żyły wrotnej, którym towarzyszą gałęzie tętnicy wątrobowej i przewodów żółciowych. Segmentem jest część miąższu wątroby zawierająca określoną gałąź żyły wrotnej, tętnicy wątrobowej i przewodu żółciowego. Segmenty i płaty wątroby oddzielone są od siebie przegrodami łącznotkankowymi. Segmentarne i płatowe układy naczyń i przewodów żółciowych nie wykazują na ogół wzajemnych połączeń. Wyjątek stanowią gałęzie żył wątrobowych. Podstawową jednostką anatomiczną wątroby jest zrazik, a czynnościową gronko.

Przez wnękę wątroby (inaczej nazywaną wrotami wątroby) przechodzi tętnica wątrobowa właściwa, żyła wrotna wątroby oraz przewód żółciowy. Następnie wnikając do wnętrza narządu, dzielą się kolejno na: tętnicę wątrobową międzypłacikową, żyłę wątrobową międzypłacikową oraz przewód żółciowy międzypłacikowy. Te trzy struktury odnajdujemy w tkance łącznej międzypłacikowej, określając je nazwą triady wątrobowej. Wnikając do płacika, dzielą się na tętnicę wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową śródpłacikową oraz przewód żółciowy śródpłacikowy.

Budowa mikroskopowa

Wątroba człowieka – obraz mikroskopowy

W budowie wątroby można wyróżnić łącznotkankowy zrąb (stroma) oraz miąższ (parenchyma) który tworzą podstawowe jednostki strukturalno-czynnościowe wątroby – hepatocyty. Hepatocyty układają się następnie w blaszki (płytki, beleczki) wątrobowe oplecione naczyniami krwionośnymi i przewodami żółciowymi śródpłacikowymi. Beleczki odchodzą promieniście od żyły centralnej, która natomiast znajduje się wewnątrz płacika anatomicznego. Zrazik anatomiczny powstaje poprzez wnikanie do wnętrza wątroby tkanki łącznej wiotkiej, z której zbudowana jest torebka wątroby, otaczająca narząd.

Ułożenie komórek w wątrobie.

Kolejną jednostką strukturalno-czynnościową jest zrazik czynnościowy. Zawarty jest on między trzema żyłami środkowymi, znajdującymi się wewnątrz zrazika anatomicznego.

Następnym elementem strukturalno-czynnościowym jest gronko wątrobowe zawarte pomiędzy dwoma zrazikami anatomicznymi. Możemy mówić o gronku wątrobowym gdy pomiędzy dwoma zrazikami anatomicznymi przebiega żyła międzyzrazikowa.

Unaczynienie

Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:

1. Żyła wrotna wątroby (układ wrotny) – płynie nią odtlenowana krew (tzw. krew czynnościowa) ze śledziony, żołądka i jelit, jest bogata w składniki odżywcze i sole mineralne, które wątroba przechwytuje i przetwarza.
2. Tętnicą wątrobową właściwą doprowadzającą krew bogatą w tlen (tzw. krew odżywcza).

Warto jednak zauważyć, że pomimo iż żyła wrotna zawiera odtlenowaną krew więcej tlenu jest dostarczone właśnie przez żyłę wrotną, a nie tętnicę wątrobową – ze względu na stosunek ilości dostarczanej krwi (3:1). Zależność tę ilustruje tabela:

Krew żylna i tętnicza mieszają się w naczyniu włosowatym. Odprowadzana jest natomiast trzema żyłami wątrobowymi poprzez żyłę główną dolną do prawego przedsionka serca.

Unerwienie

Nerwy wątroby pochodzą z układu współczulnego i włókien przywspółczulnych nerwu błędnego; do błony surowiczej wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego nerwu przeponowego.

Regeneracja wątroby

Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych). Usunięty płat zostaje zregenerowany. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia (przyczyną mogą być substancje hepatotoksyczne lub wirusy) prowadzą do zaburzeń w regeneracji, w wyniku czego zostaje zniszczona architektura narządu, zwłóknienie tkanki, a co za tym idzie – dochodzi do utraty funkcji (marskość wątroby).

Funkcje

Wątroba człowieka realizuje szereg funkcji, które można podzielić na:

• syntezę
  • syntetyzuje czynniki krzepnięcia krwi
  • wytwarza i wydziela żółć (do 1,5 litra na dobę), która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzystuje zużytą sól żółciową
  • produkuje i magazynuje niektóre białka osocza krwi (np. albumina, protrombina, fibrynogen)
  • wytwarza polisacharyd – heparynę,
  • wytwarza i magazynuje enzymy
  • syntetyzuje cholesterol i trójglicerydy
  • syntetyzuje IGF-1
  • syntetyzuje angiotensynogen
• metabolizm
  • przekształca puryny w kwas moczowy
  • węglowodany przekształca w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze (które magazynuje)
  • aminokwasy metabolizuje w glukozę na drodze glukoneogenezy
  • rozkłada zużyte erytrocyty.
• magazynowanie
  • magazynuje żelazo i witaminy: A, D, K, niewielkie ilości B₁₂ i C, które uwalnia w razie potrzeby.

Jednym z zadań wątroby jest filtracja krwi:

• neutralizuje toksyny (np. alkohol i inne używki, a także niektóre leki) – głównie barbiturany
• toksyczny amoniak przekształca w mocznik (cykl ornitynowy)
• sprzęga metabolity wielu substancji chemicznych (takich jak bilirubina, sterydy, leki) z kwasem glukuronowym.

Poza tym wątroba:

• buforuje poziom glukozy we krwi
• produkuje ciepło, bierze udział w termoregulacji (krew wypływa cieplejsza o 1 °C)
• zachowuje w organizmie substancje nadające się do ponownego wykorzystania, zbędne – wydala
• u płodu pełni funkcję krwiotwórczą (erytrocyty).

Podsumowując, wątroba spełnia cztery funkcje:

• detoksykacyjną
• metaboliczną
• filtracyjną
• magazynującą.

Choroby

Wątroba marska

Wątroba ze względu na pełnioną w organizmie rolę jest stale narażona na różnego typu uszkodzenia:

• zatrucia
• alkohol
• pasożyty (np. motylica wątrobowa)
• infekcje wirusowe (np. WZW typu A, B, C, cytomegalia) i bakteryjne.

Istnieją też zaburzenia wrodzone (zespół Gilberta, niedrożności wewnątrzwątrobowe, hemochromatoza). Te i inne problemy z wątrobą prowadzą do różnych rodzajów komplikacji: niewydolności wątroby, marskości wątroby, raka, pourazowych ropni i żółtaczki.

Choroby wątroby są jednymi z najczęstszych schorzeń i stanowią poważny problem społeczny. Większość osób ze schorzeniami wątroby nie jest w ogóle świadoma choroby, aż do bardzo zaawansowanego stadium.

Zobacz też

• wątróbka po bawarsku – potrawa z wątroby wieprzowej
• wątroba z Piacenzy – zabytek w formie wykonanego z brązu modelu wątroby owcy

Linki zewnętrzne

• Portal o wątrobie