 Budowa wirusa HSV1 z główną manifestacją kliniczną pod postacią opryszczki wargowej | |
| Klasyfikacje | |
| ICD-10 | |
|---|---|
| B00.0 |
Wyprysk opryszczkowy (eczema herpeticum) |
| B00.1 |
Opryszczkowe pęcherzykowe zapalenie skóry |
| B00.2 |
Opryszczkowe zapalenie dziąseł i jamy ustnej oraz gardła i migdałków |
| B00.3 |
Opryszczkowe zapalenie opon mózgowych (G02.0*) |
| B00.4 |
Opryszczkowe zapalenie mózgu (G05.1*) |
| B00.5 |
Opryszczkowa choroba gałki ocznej |
| B00.7 |
Rozsiana opryszczka pospolita |
| B00.8 |
Inne postacie zakażenia wirusem opryszczki |
| B00.9 |
Zakażenie opryszczkowe, nieokreślone |
| ICD-10 |
A60 |
| A60.0 |
Opryszczkowe (herpes simplex) zakażenie narządów płciowych i układu moczowo-płciowego |
| A60.1 |
Opryszczkowe zakażenie skóry okolicy odbytowej oraz odbytnicy |
| A60.9 |
Opryszczkowe zakażenie okolicy odbytowej i moczowo-płciowej, nie określone |
| ICD-10 |
P35.2 |
| ICD-10 |
B27.0 |
| ICD-10 |
H19.1 |
Opryszczka zwykła lub opryszczka pospolita, potocznie zimno lub febra (łac. Herpes simplex) – choroba zakaźna wywołana przez wirusy HSV1 i HSV2 (Herpes simplex virus).
Choroby wywołane przez HSV1
Opryszczka wargowa
Choroba ujawnia się w postaci powierzchownych zapalnych pęcherzyków uformowanych w skupiska, na granicy błony śluzowej jamy ustnej i warg (herpes labialis), niekiedy wychodząc poza granicę rąbka czerwieni wargowej. Początkowo pęcherzyki są wypełnione treścią surowiczą, następnie ropną i w ciągu kilku dni pokrywają się strupami. Zwykle towarzyszy im lekkie pieczenie lub niewielka bolesność; niekiedy objawy te poprzedzają wystąpienie opryszczki o 2-3 dni. Czasem pęcherzyki mogą też wystąpić w okolicy otworów nosowych. Wykwity opryszczkowe pojawiają się zwykle w momencie osłabienia odporności komórkowej organizmu. Często występują przed ujawnieniem się objawów innej choroby lub w trakcie powrotu do zdrowia. Wysiew opryszczki wargowej może wystąpić również po ekspozycji na światło słoneczne (opalanie). U kobiet nawroty opryszczki wargowej mogą korelować z miesiączką.
Pierwotne zakażenie występuje najczęściej u dzieci w postaci tzw. opryszczkowego zapalenia jamy ustnej, przebiegającego z wysoką gorączką i ciężkimi objawami ogólnymi, jak posocznica, zapalenie opon mózgowych; opryszczka zwykła nawrotowa występuje u wielu nosicieli wirusa opryszczki pod wpływem bodźców nieswoistych (np. stany gorączkowe, przemęczenie, miesiączka); opryszczka pospolita znika zwykle samoistnie po 10–12 dniach bez pozostawiania śladów.
Opryszczkowe zapalenia jamy ustnej
W obrębie jamy ustnej (stomatitis herpetica) tworzą się pęcherzyki, które dość łatwo ulegają pęknięciu, pozostawiając bardzo bolesne nadżerki.
Egzema herpeticum
Dawna nazwa tego schorzenia to Eruptio varicelliformis Kaposi. Częściej zakażenie występuje u noworodków, które nie zetknęły się jeszcze z wirusem Herpes simplex (zakażenie pierwotne), może jednak wystąpić u dorosłych. Należy chronić noworodki przed kontaktem z osobami zakażonymi wirusem Herpes simplex. Jest spotykane częściej u osób z chorobami alergicznymi skóry (z atopowym zapaleniem skóry). Zmiany skórne charakteryzują się rozsianymi pęcherzowo-ropnymi wykwitami z zagłębieniem w części środkowej i mają skłonność do grupowania się. Choroba zaczyna się nagle, przebieg może być ciężki i z gorączką, zwłaszcza u dzieci. U dorosłych objawy ogólne niekiedy nie występują.
Opryszczkowe zapalenie mózgu i opon mózgowych
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu może czasami towarzyszyć opryszczkowemu zakażeniu narządów płciowych, choć większość przypadków tej najcięższej postaci choroby jest wywoływane przez wirusa HSV-1, czyli tego odpowiedzialnego za wywoływanie zmian w górnej części ciała. Opryszczkowe zapalenie mózgu jest chorobą niezwykle groźną, która nieleczona w 70% kończy się śmiercią, a u ozdrowieńców często występują trwałe schorzenia neurologiczne oraz zaburzenia psychiczne. Choroba zaczyna się niecharakterystycznymi objawami takimi jak gorączka i bóle głowy. W miarę rozwoju choroby pojawiają się zmiany w zachowaniu chorego. W schyłkowej fazie dochodzi do zaburzeń przytomności i może rozwinąć się śpiączka. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu wymaga natychmiastowej interwencji neurologa.
Inne zmiany narządowe
Niekiedy może być zajęta rogówka (keratitis dendritica). Zmiany te są dość bolesne i uporczywe, mogą powodować upośledzenie wzroku, ze ślepotą włącznie.
Wykwity na skórze (np. na małżowinach usznych, na palcach rąk – zanokcica opryszczkowa) mogą nie mieć charakterystycznych cech, drobne grudki i pęcherzyki; wtedy są często nierozpoznawane.
Choroby wywołane przez HSV2
Opryszczka narządów płciowych
Opryszczka może umiejscawiać się także na narządach płciowych (herpes genitalis). Wywoływana jest zwykle przez wirus HSV2, a zakażenie występuje w wieku dorosłym poprzez kontakt seksualny (jedna z chorób przenoszonych drogą płciową).
U mężczyzn dotyczy żołędzi i napletka, czasem również są zmiany w cewce moczowej, powodując utrudnienie lub uniemożliwienie oddawania moczu. U kobiet zmiany pojawiają się na wargach sromowych, w pochwie, kroczu, czasami na wewnętrznej powierzchni ud a także na szyjce macicy; niekiedy zajęte są pośladki. Uważa się, że zakażenie HSV2 u kobiet zwiększa ryzyko raka szyjki macicy. U uprawiających seks analny może rozwinąć się zakażenie odbytnicy. Powikłaniem zakażenia HSV2 u tej ostatniej grupy jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Zakażenie wrodzone
Zakażenia noworodków najczęściej są spowodowane przez HSV-2 czyli wirusa pochodzącego z dróg rodnych kobiety, ma to miejsce podczas porodu drogą naturalną. Dlatego też zakażenie u kobiet w ciąży jest wskazaniem do cięcia cesarskiego. Skutkiem tych zakażeń mogą być niegroźne zmiany pęcherzykowe rozsiane na skórze, ale także ciężkie zakażenia mózgu, wątroby i innych narządów prowadzące do śmierci.
Leczenie
Miejscowe
W zmianach mało nasilonych wystarcza leczenie miejscowe osuszające, odkażające (pasty cynkowe, Viosept). Nie należy stosować maści z antybiotykami, gdyż wydłużają leczenie (te można zastosować w momencie nadkażenia bakteryjnego). Można miejscowo zastosować preparaty przeciwwirusowe w postaci maści, np. acyklowir, pencyklowir lub dokozanol.
Działanie leku miejscowego jest znacznie słabsze niż przy podaniu doustnym czy pozajelitowym. Leki te działają jedynie na wirusy w okresie replikacji i nie zapobiegają nawrotom. W keratitis dendritica wskazane jest doustne i jednoczesne miejscowe zastosowanie kropli do oczu (acyklowiru).
Ogólne
Leczenie ogólne znajduje zastosowanie w zmianach nawrotowych, uporczywych, niezależnie od lokalizacji, głównie w przypadku opryszczki narządów płciowych. Acyklowir (np. Heviran, Zovirax, Antivir) jest lekiem działającym wybiórczo na DNA wirusa. Stosowany doustnie lub w postaci wlewów dożylnych (dożylne wlewy stosuje się głównie u osób z chorobami układowymi, leczonych immunosupresyjnie). Ostatnio wprowadzono kilka skuteczniejszych pochodnych acyklowiru: pencyklowir, walacyklowir, famcyklowir. Poza tym wskazana jest suplementacja witamin z grupy B (wit. B1 i B2).
Szczepionka
Choć nadal trwają badania nad szczepionkami to nie ma jeszcze żadnej skutecznej przeciwko herpes simplex virus.
Bibliografia
- "Choroby skóry" pod redakcją Stefanii Jabłońskiej i Tadeusza Chorzelskiego
- "Choroby zakaźne i pasożytnicze" pod redakcją Zdzisława Dziubka
